[صفحه اصلی ]   [Archive] [ English ]  
:: صفحه اصلي :: درباره نشريه :: آخرين شماره :: تمام شماره‌ها :: جستجو :: ثبت نام :: ارسال مقاله :: تماس با ما ::
بخش‌های اصلی
صفحه اصلی::
اطلاعات نشریه::
آرشیو مجله و مقالات::
برای نویسندگان::
برای داوران::
تماس با ما::
تسهیلات پایگاه::
آمار نشریه::
::
شناسنامه نشریه
..
پایگاه‌های نمایه‌کننده

  AWT IMAGE   AWT IMAGE 
 AWT IMAGE   AWT IMAGE 
   

   

..
پایگاه‌های اجتماعی
     
ACADEMIA
 
..
جستجو در پایگاه

جستجوی پیشرفته
..
دریافت اطلاعات پایگاه
نشانی پست الکترونیک خود را برای دریافت اطلاعات و اخبار پایگاه، در کادر زیر وارد کنید.
..
نظرسنجی
نظر شما در مورد عملكرد دوفصلنامه زبان و ادبيات فارسي چيست؟
عالي
خوب
متوسط
ضعيف
   
..
:: جلد ۲۶، شماره ۸۵ - ( ۱۱-۱۳۹۷ ) ::
جلد ۲۶ شماره ۸۵ صفحات ۱۳۴-۱۱۵ برگشت به فهرست نسخه ها
اِتباع در زبان و ادب فارسی
منصوره کریمی قهی*
دانشگاه الزهراء ، karimighahi@gmail.com
چکیده:   (۱۰۰۰۵ مشاهده)
مرکب­های اِتباعی ترکیب­هایی هستند که بر اثر تکرار قسمتی از واژه پایه ساخته می­شوند. این بخش مکرر معنی ندارد و هیچ­گاه به‌تنهایی به‌کار نمی­رود. این واژگان در زبان گفتاری مردم متداول است و در دوران اخیر، در برخی متون نظم و نثر، به‌ویژه داستان­هایی که به زبان عامیانه نوشته شده، به‌کار رفته است. این پژوهش با رویکردی تاریخی و روش تحلیلی‌ـتبیینی، در کنار واکاوی پیشینه کاربرد مرکب­های اِتباعی (اِتباع مهمل) در زبان و ادب فارسی، سه مسئله را بررسی می­کند:
تأثیر تغییر صورت و معنی واژگان کهن فارسی بر شکل­گیری مرکب­های اِتباعی در زبان و ادب فارسی؛ تأثیر نحو زبان عربی بر شکل­گیری مرکب­های اِتباعی در زبان و ادب فارسی؛ تأثیر رواج واژگان عربی و مترادف‌نویسی بر شکل­گیری مرکب­های اِتباعی در زبان و ادب فارسی.
برطبق یافته­های این پژوهش، پیشینه کاربرد مرکب­های اِتباعی در زبان فارسی به قرن سیزدهم قمری می­رسد. بیشتر ترکیب­هایی که در فاصله سده­های اول تا سیزدهم قمری در آثار منظوم و منثور دیده می­شود و فرهنگ­نویسان آنها را مصادیق مرکب­ اِتباعی برشمرده­اند، ترکیب­های عطفی و مترادف‌اند که به‌علت تغییر صورت و فراموشی معنی واژگان به‌اشتباه مرکب اِتباعی خوانده شده­اند. مرکب­های اِتباعی از قرن سیزدهم و به‌علت رواج واژگان عربی در زبان فارسی و عادت گفتاری مردم به مترادف­گویی در محاورات کلامی متداول شد.  با تحول در نثر فارسی و گرایش نویسندگان به ساده‌نویسی و گفتاری‌نویسی، این ترکیب­ها به متون فارسی به‌ویژه آثار داستانی با مایه­های طنز و هزل وارد شد.  
 
واژه‌های کلیدی: مرکب اِتباعی، زبان و ادب فارسی، آثار منظوم و منثور فارسی.
متن کامل [PDF 271 kb]   (۵۲۶۵ دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: ادبیات غنایی
فهرست منابع
۱. ابن¬اعثم كوفي، ابو محمد احمد (۱۳۷۲) الفتوح. ترجمة محمدبن‌احمد مستوفي هروي. تحقيق غلامرضا طباطبايي مجد. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي.
۲. ابن‌الاثير، عزالدين ابوالحسن (۱۳۸۵) الكامل في التاريخ. بيروت: دارصادر/ دار بيروت.
3. ــــــــ (1409) أسد الغابة في معرفه الصحابه. بيروت: دارالفكر.
۴. ابن‌خرداذبه (۱۳۷۱) المسالک و الممالک. ترجمة سعيد خاکرند. با مقدمة آندره ميکل. تهران: مؤسسة مطالعات و انتشارات تاريخي ميراث ملل/ مؤسسه فرهنگي حنفا.
۵. ابن‌خلدون، عبد الرحمن‌بن‌محمد (۱۴۰۸) ديوان المبتدأ و الخبر في تاريخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوي الشأن الأكبر تحقيق خليل شحادة. بيروت: دارالفكر.
۶. ابن‌‌الطقطقي، محمدبن‌علي‌بن‌طباطبا (۱۴۱۸) الفخري في الآداب السلطانيه و الدول الاسلاميه. تحقيق عبدالقادر محمد مايو. بيروت: دارالقلم العربي.
۷. ابن¬العبري، غريغوريوس الملطي (۱۹۹۲) تاريخ مختصر الدول. تحقيق انطون صالحاني اليسوعي. بيروت: دارالشرق.
۸. ابن‌فارس، ابي¬‌الحسين الرازي (۱۳۶۶) الاِتباع و المزاوجه (جمع فيه ماورد من کلام العرب مزدوجا). قاهره: بي‌نا.
۹. ابن‌العماد الحنبلي (۱۴۰۶) شذرات الذهب في اخبار من ذهب. تحقيق الارناؤوط. دمشق/ بيروت: دار ابن¬كثير.
۱۰. ابن‌قتيبه الدينوري (۱۴۱۰) الإمامه و السياسه. تحقيق علي شيري. بيروت: دارالاضواء.
۱۱. ابن¬كثير الدمشقي (۱۴۰۷) البدايه و النهايه. بيروت: دارالفكر.
۱۲. ابن¬منظور، محمدبن‌مكرم (بي¬تا) لسان¬العرب. قاهره: دارالمعارف.
۱۳. اخبار الدولة العباسية و فيه اخبار العباس و ولده (۱۳۹۱) تحقيق عبدالعزيز الدوري و عبدالجبار المطلبي. بيروت: دارالطليعه.
۱۴. اسدي طوسي (۱۳۳۶) لغت فرس. به‌کوشش محمد دبيرسياقي. تهران: طهوري.
۱۵. اسکندربيگ‌ منشي (۱۳۷۷) تاريخ عالم‌آراي عباسي. تصحيح محمداسماعيل رضواني. تهران: دنياي کتاب.
۱۶. انجوي شيرازي، ابوالقاسم (۱۳۵۲) قصه¬هاي ايراني. تهران: اميرکبير.
۱۷. البلاذري (۱۹۵۹) انساب الأشراف. تحقيق محمد حميدالـله. مصر: دارالمعارف.
۱۸. بلعمي، ابوعلي محمدبن‌محمد (۱۳۷۹) تاريخ بلعمي (تکمله و ترجمة تاريخ طبري). به تصحيح محمدتقي بهار. تهران: زوار.
۱۹. بهار، محمدتقي (۱۳۳۷) سبک‌شناسي يا تاريخ تطور نثر فارسي. تهران: پرستو/ اميرکبير.
۲۰. بيهقي، ابوالفضل محمدبن‌حسين (۱۳۸۳) تاريخ بيهقي. تصحيح علي‌اکبر فياض. به‌اهتمام محمدجعفر ياحقي. مشهد: دانشگاه فردوسي مشهد.
۲۱. جامي، نورالدين عبدالرحمن‌بن‌احمد (۱۳۷۸) نامه¬ها و منشآت جامي. مقدمه و تصحيح عصام‌الدين اورون بايف و اسرار رحمانوف. تهران: ميراث مکتوب.
۲۲. الجزري، عزالدين‌بن‌الاثير (۱۴۰۹) أسد الغابه في معرفه الصحابه. بيروت: دارالفكر.
۲۳. جرفادقاني، ابوالشرف ناصح‌بن‌زفر (۱۳۷۴ ) ترجمة تاريخ يميني. تحقيق جعفر شعار. تهران: علمي و فرهنگي.
۲۴. جهانگيرميرزا (۱۳۸۴) تاريخ نو (حوادث دورة قاجاريه از سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۶۷ هجري قمري). به‌اهتمام عباس اقبال. تهران: علم.
۲۵. حکمت، علي¬اصغر (۱۳۳۰) پارسي نغز (ويژة انجمن ايراني سازمان فرهنگي يونسکو). تهران: بي‌نا.
۲۶. خلف تبريزي، محمدبن¬حسين (۱۳۴۲) برهان قاطع. تهران: كتابفروشي ابن¬سينا.
۲۷. دهباشي، علي (۱۳۷۸) برگزيدة آثار سيد محمدعلي جمالزاده. تهران: سخن/ شهاب ثاقب.
۲۸. دهخدا، علي¬اکبر (۱۳۸۲) مقالات دهخدا. به‌کوشش محمد دبيرسياقي. تهران: اخوان خراساني.
۲۹. ذاکري، مصطفي (۱۳۸۱) اِتباع و مهملات در زبان فارسي. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
۳۰. ذهبي، شمس¬الدين محمدبن‌احمد (۱۴۱۳) تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام. تحقيق عمر عبدالسلام تدمري. بيروت: دارالكتاب العربي.
۳۱. رامپوري، نجم¬الغني¬خان (۱۳۹۶) نهج ¬الادب. تحقيق و تصحيح زهره مشاوري. تهران: سخن.
۳۲. سالور، مسعود و ايرج افشار (۱۳۷۹) روزنامة خاطرات عين السلطنه (قهرمان‌ميرزا سالور). تهران: اساطير.
۳۳. سراج، منهاج (۱۳۶۳) طبقات ناصري: تاريخ ايران و اسلام. تحقيق عبدالحي حبيبي. تهران: دنياي كتاب.
۳۴. سمعاني، ابوسعيد عبدالكريم‌بن‌محمد (م ۱۳۸۲) الأنساب. تحقيق عبدالرحمن‌بن‌يحيي المعلمي اليماني. حيدرآباد: مجلس دائرة¬المعارف العثمانيه.
۳۵. سيوطي، عبدالرحمن‌جلال¬الدين (د.ت) المزهر في علوم اللغه و انواعها. شرحه و ضبطه و صحح و عنون موضوعات محمد احمد جادالمولي. علي محمد البجاوي و محمد ابوالفضل ابراهيم. قاهره: داراحياء الکتب العربيه.
۳۶. شريف¬کاشاني، محمدمهدي (۱۳۶۲) واقعات اتفاقيه در روزگار. به‌کوشش منصوره اتحاديه و سيروس سعدونديان. تهران: تاريخ ايران.
۳۷. شعار، جعفر (۱۳۴۲الف) «بحثي دربارة اِتباع». يغما. سال شانزدهم. شمارة ۱۸۱: ۲۰۲-۲۰۴.
38. ـــــــ (1342ب) «بحثي دربارة اِتباع». يغما. سال شانزدهم. شمارة 182: 278-282.
39. ـــــــ (1342ج) «بحثي دربارة اِتباع». يغما. سال شانزدهم. شمارة 183: 373-376.
40. ـــــــ (1342د) «بحثي دربارة اِتباع». يغما. سال شانزدهم. شمارة 184: 414-420.
۴۱. شفيع طهراني، محمد (۱۳۸۳) مرآت واردات (تاريخ سقوط صفويان، پيامدهاي آن و فرمان‌روايي ملک محمود سيستاني). تهران: ميراث مکتوب.
۴۲. شفيق¬کاظمي، مرتضي (۱۳۹۰) تهران مخوف. تهران: اميد فردا.
۴۳. طباطبايي، علاء¬الدين (۱۳۸۴) «اِتباع». دانشنامة زبان و ادب فارسي. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسي. جلد ۱: ۲۰۳-۲۰۵.
۴۴. طبري، أبوجعفر محمدبن‌جرير (۱۳۷۸) تاريخ الامم و الملوك. تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم. بيروت: دارالتراث.
۴۵. فرامرزبن‌خدادادبن‌عبدالـله الکاتب الارجاني (۱۳۶۳) سمک عيار. با مقدمه و تصحيح پرويز ناتل خانلري. تهران: آگاه.
۴۶. قمي، حسن‌بن‌محمدبن‌حسن (۱۳۶۱) تاريخ قم. ترجمة حسن‌بن‌علي‌بن‌حسن عبدالملك قمي. تحقيق سيد جلال‌الدين تهراني. تهران: توس.
۴۷. کشاورز، کريم (۱۳۴۵) هزارسال نثر پارسي. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي.
۴۸. گرديزي، ابوسعيد عبدالحي‌بن‌ضحاک (۱۳۶۳) زين الاخبار. به‌اهتمام رحيم رضازاده ملک. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي.
۴۹. گيلاني، سيد اشرف¬الدين (۱۳۷۱) کليات جاودانة نسيم شمال. به‌کوشش حسين نميني. تهران: اساطير.
۵۰. نرشخي، ابوبكر محمدبن‌جعفر (۱۳۶۳) تاريخ بخارا. ترجمة ابونصر احمدبن‌محمدبن‌نصر القباوي. تلخيص محمدبن‌زفربن‌عمر. تحقيق محمدتقي مدرس رضوي. تهران: توس.
۵۱. ناصرالدين¬شاه قاجار (۱۳۸۴) روزنامة خاطرات ناصرالدين شاه (از محرم تا شعبان ۱۳۰۶ هجري قمري ۱۸۸۸ميلادي). تصحيح، توضيحات و ويرايش و مقدمة عبدالحسين¬ نوايي و الهام ملک¬زاده. تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملي جمهوري اسلامي ايران.
52. ـــــــ (1385) حکايت پير و جوان. به‌کوشش کوروش منصوري. تهران: مؤسسة مطالعات تاريخ معاصر.
۵۳. ناظم‌الاسلام کرماني، محمدبن‌علي (۱۳۹۰) تاريخ بيداري ايرانيان. تهران: کوشش.
۵۴. محمدبن‌منور، ابي¬سعيد (۱۳۷۶) اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابي سعيد. با مقدمة علي‌اصغر حلبي. تهران: صفي‌عليشاه.
۵۵. تاريخ سيستان (۱۳۶۶) تحقيق ملك الشعراي بهار. تهران: كلالة خاور.
۵۶. مستوفي ¬قزويني، حمدالـله‌بن‌ابي‌بكربن‌احمد (۱۳۶۴) تاريخ گزيده. تحقيق عبدالحسين نوايي. تهران: اميركبير.
۵۷. مسعودي ابوالحسن علي‌بن‌الحسين (م ۱۴۰۹) مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر. تحقيق اسعد داغر. قم: دارالهجره.
۵۸. مشيري، مهشيد (۱۳۷۹) فرهنگ اِتباع و اِتباع‌سازي. تهران: آگاهان ايده.
۵۹. مراغه¬اي، زين¬العابدين (۱۳۸۳) سياحت¬نامة ابراهيم‌بيک. به‌کوشش سپانلو. تهران: آگه.
۶۰. مروي، محمدکاظم (۱۳۶۴) عالم‌آراي نادري. تصحيح و مقدمه و حواشي محمدامين رياحي. با مقدمة ميکلوخو ماکلاي. ترجمة عنايت¬الـله رضا. تهران: زوار.
۶۱. موريه، جيمز (۱۳۵۱) سرگذشت حاجي باباي اصفهاني در ايران. ترجمة ميرزاحبيب اصفهاني. به‌کوشش يوسف رحيم‌¬لو. آذربايجان شرقي: حقيقت.
۶۲. الميداني، ابي¬الفضل‌احمدبن‌محمد (۱۳۷۹ق) مجمع‌الامثال. تحقيق محمد محيي‌الدين عبدالحميد. مصر: مطبعة سعادة.
۶۳. ميرزادة عشقي، محمدرضا (۱۳۵۷) کليات مصور ميرزادة عشقي. تأليف و نگارش علي¬اکبر مشيرسليمي. تهران: اميرکبير.
ارسال پیام به نویسنده مسئول

ارسال نظر درباره این مقاله
نام کاربری یا پست الکترونیک شما:

CAPTCHA



XML   English Abstract   Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Karimi Ghahi M. Reduplication in Persian Language and Literature. Persian Language and Literature 2019; 26 (85) :115-134
URL: http://jpll.khu.ac.ir/article-1-3398-fa.html

کریمی قهی منصوره. اِتباع در زبان و ادب فارسی. زبان و ادبيات فارسی. ۱۳۹۷; ۲۶ (۸۵) :۱۱۵-۱۳۴

URL: http://jpll.khu.ac.ir/article-۱-۳۳۹۸-fa.html



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
جلد 26، شماره 85 - ( 11-1397 ) برگشت به فهرست نسخه ها
دوفصلنامه  زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی Half-Yearly Persian Language and Literature
Persian site map - English site map - Created in 0.09 seconds with 42 queries by YEKTAWEB 4666