یکی از موضوعات دلپذیر و مؤثری که از آغاز شعر دَری تا امروز توجه ادب‌شناسان و شعردوستان را جلب کرده مرثیه‌سرایی است که از قدیمی‌ترین دوران در دیوان شاعران موجود بوده است و دراین‌میان، تفاوت فقط در نوع ابراز آن و شدت و ضعف بیان تأثرات قلبی است. خاقانی شروانی یکی از شاعرانی است که در این زمینه طبع‌آزمایی کرده و مهارت و استادی خود را به ثبوت رسانده است. دیوان خاقانی، که همچون دیگر انسان‌ها همواره در گذر حوادث و رویدادهای تلخ و شیرین بود، پر است از سوگ‌سروده‌هایی در ماتم عزیزان و خویشاوندان. مراثی خاقانی نمایانگر اوج عاطفه و قله احساس این شاعر نازکدل است و از پراحساسترین و شاعرانهترین آثار اوست. مرثیه‌های این شاعر داغدیده و آزرده شروان، از سوز دل و آتش درون او حکایت میکند؛ سوزوگدازی که هرگونه حجابی را به آتش میکشد و با زبانی ساده و بیتکلف، غوغا و آشوب دلش را برملا میکند و شرط اساسی مرثیه، که همانا لطافت و رقت و دردانگیزی و شورآفرینی و قوّت تأثیر و دلنشینی است، در مراثی این شاعر در سر حد کمال احساس می‌شود. در این مقاله به بررسی مرثیه در دیوان خاقانی پرداخته شده است.
1. آبدانان مهديزاده، محمود و مجتبي بهروزي (1386) «شكل‌گيري مرثيه در عصر جاهلي و آغاز دورة اسلامي». نشرية دانشكدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه تبريز. سال 50. شمارة 201: 161- 180.
افسري کرماني، عبدالرضا (1371) نگرشي به مرثيه‌سرايي در ايران. تهران: اطلاعات.
امامي، نصرالـله (1368) مرثيه‌سرايي در ادبيات فارسي تا پايان قرن هشتم. تهران: جهاد دانشگاهي.
ثابت، عبدالرحيم (1392) «روان¬شناسي ماتمزدگي در مرثيه¬هاي خاقاني». نشرية ادب و زبان دانشکدة ادبيات و علوم انساني دانشگاه شهيدباهنر کرمان. سال16. شمارة 34: 125-147.
حافظ شيرازي، شمس‌الدين‌محمد (1384) ديوان غزليات حافظ شيرازي. به‌کوشش خليل خطيب‌رهبر. چاپ سي¬و¬هشتم. تهران: صفي-عليشاه.
حسيني، مريم (1388) ريشه¬هاي زن‌ستيزي در ادبيات کلاسيک فارسي. تهران: چشمه.
حق¬پرست، ليلا (1391) «سوگ¬نامه¬هاي مغرور (رگه¬هاي فخر در مرثيه¬هاي خاقاني)». کتاب ماه ادبيات. شمارة 62: 34-40.
دشتي، علي (1355) خاقاني شاعر ديرآشنا. چاپ دوم. تهران: اميرکبير.
ذوالفقاري، محسن (1381) «تحليل انتقادي بر موسيقي شعر خاقاني شرواني». مجلة علوم اجتماعي و انساني دانشگاه شيراز. دورة هفدهم. شمارة 2 (پياپي 34): 109- 118.
رزمجو، حسين (1372) انواع ادبي و آثار آن در زبان فارسي. چاپ دوم. مشهد: آستان قدس رضوي.
رستگارفسايي، منصور (1372) انواع شعر فارسي. شيراز: نويد شيراز.
زرين‌کوب، عبدالحسين (1371) شعر بي‌دروغ شعر بي‌نقاب. تهران: علمي.
زرين‌کوب، عبدالحسين (1383) ديدار با کعبة جان. چاپ سوم. تهران: سخن.
سجادي، سيدضياءالدين (1385) ديوان خاقاني شرواني. چاپ هشتم. تهران: زوار.
سعدي، مصلح‌الدين (1375) گلستان سعدي. تصحيح محمد خزائلي. چاپ سوم. تهران: جاويدان.
شميسا، سيروس (1370) انواع ادبي. زمستان. تهران: باغ آينه.
شميسا، سيروس (1388) راهنماي ادبيات معاصر. چاپ دوم. تهران: ميترا.
صفا، ذبيح‌الـله (1369) تاريخ ادبيات در ايران. جلد 2. چاپ سوم. تهران: فردوسي.
ضيف، شوقي (1362) نقد ادبي. ترجمة لميعه ضميري. تهران: اميرکبير.
كندلي هريسچي، غفار (1374) خاقاني شرواني، حيات، زمان و محيط او. ترجمة ميرهدايت حصاري. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
مؤتمن، زين‌العابدين (1346) شعر و ادب فارسي. تهران: بنگاه مطبوعاتي افشاري.
محسني‌نيا، ناصر و آرزو پوريزدان ¬پناه¬کرماني (1387) «مرثيه‌سرايي در ادب فارسي و عربي با تکيه بر مقايسة مرثية ابوالحسن تهامي و مرثية خاقاني شرواني». فصلنامة ادبيات تطبيقي. سال دوم. شمارة 8: 175- 193.
مرداني، فيروز (1381) «مرثيه‌سرايي در ادبيات فارسي». کيهان فرهنگي. شمارة 197: 46- 51.
معدن‌كن، معصومه (1382) بزم ديرينه عروس. چاپ چهارم. تهران: مركز نشر دانشگاهي.
Ghanipour Malekshah A, Mohseni M, Khosravi S. Khaghani in the Domain of Elegy. Persian Language and Literature 2016; 24 (80) :161-179 URL: http://jpll.khu.ac.ir/article-1-2610-fa.html
غنی پور ملکشاه احمد، محسنی مرتضی، خسروی سوگل. خاقانی در قلمرو مرثیه. زبان و ادبيات فارسی. 1395; 24 (80) :161-179
صاحب امتیاز و ناشر
