پژوهش های نوین فیزیک

---

پهنه رویشی مورد مطالعه در تحقیق حاضر ارتفاعات کلات–زیرجان گناباد، واقع در استان خراسان رضوی است. ارتفاع آن از 1100 تا 2830 متر از سطح دریا متغیر و میانگین بارندگی و درجه حرارت سالیانه آن به ترتیب 2/143 میلیمتر و 2/17 سانتیگراد است. تعداد 261 کوادرات 1 متر مربعی به روش سیستماتیک – تصادفی در منطقه مستقر گردید. در هر یک از کوادرات ها، فهرست گیاهان موجود به همراه درصد پوشش تاجی و فراوانی گونه ها ثبت شد. هدف از این مطالعه بررسی اثرات متغیرهای ارتفاع و جهت شیب روی تنوع گونه ای گیاهان بود. کل کوادرات ها به سه طبقه ارتفاعی و چهار طبقه از نظر جهت شیب تقسیم بندی شدند. شاخص های غنا و تنوع گونه ای و یکنواختی در هر طبقه محاسبه و نمودارهای درجه بندی تنوع و رتبه-فراوانی رسم گردید. تمام شاخص ها و نمودارهای مربوطه حاکی از بیشترین میزان تنوع گونه ای، غنا و یکنواختی در طبقه متوسط ارتفاعی و کم ترین میزان آن ها در طبقات ارتفاعی بالا (به دلیل تشعشعات فراوان UV) و پائین (به دلیل تخریبات انسانی) است. بالاترین میزان غنای گونه ای در شیبهای رو به جنوب مشاهده می شود. اما از نظر تنوع گونه ای و یکنواختی، اختلاف معنی داری بین مقادیر شاخص ها در جهت شیب های مختلف وجود ندارد. بنابراین در این ناحیه عامل ارتفاع نسبت به جهت شیب اثرگذاری بیشتری بر تنوع گونه ای داشته است. در مورد انطباق داده ها با مدلهای توزیع وفور گونه، طبقه پایینی ارتفاع با مدل لگ نرمال مطابقت کرد. اما دو طبقه دیگر از هیچ مدلی پیروی نکردند.

---

اکوسیستم های آبی یکی از مهمترین عرصه های زیستی است که دربرگیرنده مجموعه ای از تاکسون ها و گونه های متنوع آبزی است. تخریب این اکوسیستم ها، باعث از بین رفتن گونه های گیاهی آبزی و موجودات وابسته به آنها می شود. تاکنون تحقیق جامعی در مورد تنوع گونه ای گیاهان آبزی و عوامل موثر بر پراکنش آنها در استان مازندران انجام نشده است. در این تحقیق، تنوع گیاهان آبزی در شرق و غرب استان مازندران در مردابهای دائمی، مردابهای فصلی، باتلاق های جنگلی و مزارع برنج بررسی شد. 30 رویشگاه بر روی نقشه استان تعیین گردید و با استقرار 161 واحد نمونه برداری به روش سیستماتیک-تصادفی، تعداد 126 گونه شناسایی شد و فهرست کلیه گونه ها همراه با درصد پوشش هر گونه بر اساس سطح اشغال شده در هر کوادرات یادداشت شد. محاسبه و مقایسه تنوع گونه ای نشان داد که تنوع گونه ای ماکروفیت های آبزی در شرق و غرب تابعی از گرادیان رطوبت است. بر اساس روش دومارتن، آب و هوای غرب استان بسیار مرطوب و آب و هوای شرق مدیترانه ای است. بر این اساس شرایط مناسب برای رشد گیاهان آبزی در غرب استان بیشتر است و تنوع گونه ای هم در مردابها و هم در مزارع غرب مقدار بالاتری را نسبت به تنوع گونه ای مردابها و مزارع شرق استان نشان می دهد. در تحقیق حاضر با روش طبقه بندی den Hartog & Veld برای گیاهان آبزی، تنوع گیاهان رطوبت دوست، گیاهان مردابی و گیاهان آبزی حقیقی نیز محاسبه شد. نتایج نشان دهنده بالا بودن شاخص های تنوع گونه ای برای گیاهان رطوبت دوست است. گیاهان آبزی حقیقی بالاترین تنوع را بعد از گیاهان رطوبت دوست داشتند و کمترین تنوع در مورد گیاهان مردابی مشاهده شد. نتایج نشان داد که از نظر آماری بین شاخص تنوع گونه ای شانن در شرق و غرب و نیز بین گروه های گیاهان رطوبت دوست، گیاهان آبزی حقیقی و گیاهان مردابی تفاوت معنی داری وجود دارد (05/0(P کلمات کلیدی: تنوع گونه ای، گیاهان رطوبت دوست، گیاهان آبزی حقیقی، گیاهان مردابی، استان مازندران

---

سردۀ سالوی متعلق به تیرۀ نعناعیان، دارای پراکنش وسیع جهانی است و مراکز تنوع آن در مدیترانه و آسیاست. تغییرات مورفولوژیکی در این سرده دارای گسترۀ بسیار وسیعی است و شباهت بین گونه‌ها زیاد است، چنان‌که تشخیص مورفولوژیکی گونه‌های این سرده با کلیدهای شناسایی موجود در فلورها سخت و طاقت‌فرسا است. در این تحقیق، 13 گونۀ این سرده در شمال شرق ایران برای ارائۀ کلید شناسایی واضح و کامل‌تر بررسی ریخت‌شناسی )مورفومتریک) شدند. در این بررسی، 79 صفت کمی و کیفی ریخت‌شناسی (رویشی و زایشی) بر روی بیش از 350 نمونه هرباریومی و جمع آوری شده از جمعیت‌های مختلف اندازه‌گیری شدند. داده‌ها با استفاده از آنالیزهای مؤلفۀ اصلی و تک متغیره ارزیابی شدند. صفاتی مانند شکل غنچۀ گل، حلقه کرک‌های درون جام و بیرون‌زدگی جام گل در جدایی گونه‌های این جنس مؤثر بودند. گونۀ سالویا شریفی نیز برای اولین بار از استان‌های خراسان جنوبی و شمالی گزارش می‌شود.

---

جنگل کاسف با مساحتی بالغ بر 12 هکتار در فاصله¬ی 20 کیلومتری شمال شهرستان بردسکن، بین "30 و '52 و °57 تا "00 و '00 و °58 طول شرقی و "30 و '22 و °35 تا "00 و '30 و °35 عرض شمالی، در منطقه¬ای کوهستانی و خشک با حداقل دمای 10- و حداکثر دمای 45+ ومیزان بارش متوسط 155 میلیمتر در سال، در ارتفاع 1580 تا 1630 متر از سطح دریا با شیب 15% در جهت غربی شرقی واقع شده است. پوشش گیاهی این منطقه در پاییز 1391، پس از نمونه برداری هایی در بهار و پاییز 1391 به روش فلوریستیک مطالعه و سپس شکل¬های زیستی و پراکنش جغرافیایی آن¬ها تعیین شد. به طور کلی در منطقه، 69 گونه متعلق به 29 تیره وجود دارد که25 تیره دولپه¬ای و 3 تک¬لپه¬ای هستند و یک تیره¬ نیز متعلق به بازدانگان است. بزرگترین تیره¬ها نعناع (Lamiaceae) با 11 گونه، کاسنی (Asteraceae) با 9 گونه و تیره میخک (Caryophyllaceae) با 5 گونه می¬باشند. شکل¬های زیستی عمده منطقه عبارتند از: تروفیت¬ها با 36% (25 گونه)، همی¬کریپتوفیت¬ها 29% (20گونه)، کامفیت¬ها 16% (11گونه)، فانروفیت¬ها 13% (9گونه) و کریپتوفیت¬ها با 6% (4 گونه). درصد بالای همی¬کریپتوفیت¬ها نشان دهنده¬ی اقلیم سرد و کوهستانی منطقه است و درصد بالای تیره کاسنی و حضور گونه¬هایی همچون اسپند (Peganumharmala) نشان از تخریب¬ بالای پوشش گیاهی و عدم نظارت و مدیریت مناسب بر محیط زیست این منطقه دارد.