سامانه نشریات علمی

             مخاطرات در حیات بشر متأثر از دو نیروی انسانی و طبیعی ظهور و نمود می‎یابند. تاکنون این گونه بوده که انسان تأثیرگذارترین محرک پایابی مخاطرات و شدت‌دهی به آن بوده است. علت نقش‎آفرینی منفی انسان در صحنه‎ی زیستی به عوامل عدیده‎ای چون ناآگاهی، قدرت عمل و واکنش پایین، توان فناوری کم، ایدئولوژی‎های سلطه‎جویانه و رقابت باز می‎گردد. اما، در کل آنچه در نظام اجتماعی و مهندسی رفتار بشر (به‎خصوص در برخورد با طبیعت) به شدت تابعی از آن است، نظام مدیریتی است. یکی از رفتارهای متداول و مرسوم انسان‎ها، که در چارچوب نظام اقتصادی جای می‎گیرد، استخراج و بهره‎برداری از معادن است که دارای تبعات بی‎شماری برای اکوسیستم است. در واقع، معادن جلوه‎ای از کنش انسان در برخورد با طبیعت هستند که روز به روز بر دامنه‎ی فعالیتی آن افزوده می‎شود. ایران کشوری است که حیات اقتصادی آن در مقیاس خرد تا کلان بر پایه‌ی ذخایر عظیم معدنی مستقر در آن است. از سوی دیگر، بهره‎برداری از معادن در کشور دارای آثار گوناگون محیط زیستی است. در این تحقیق تلاش شده تا به تحلیل فضایی‎ ـ زمانی پدیده‎ی انسان‎ساخت مخاطرات محیط زیستی معادن در حال بهره‎برداری کشور، تحت عنوان مخاطرات آنتروپوژنیکی معادن پرداخته شود که به طور عمده ناشی از نظام مدیریتی است. داده‎های مورد نیاز با استفاده از مطالعات اسنادی و از مرکز آمار ایران برای دو سال 1388 و 1392 گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل و پاسخ پرسش تحقیق، داده‎ها در 5 شاخص و 16 زیرشاخص دسته‎بندی شدند. سپس، به تهیه‌ی‌ نقشه‎های توزیع درصدی معادن و فعالیت‎های محیط زیستی استان‎ها در نرم افزار GEO Da_TM و استفاده از روش تصمیم‎گیری چندمعیاره COPRAS، مدل AHP و الگوریتم بیضوی انحراف معیار در GIS.10 اقدام شد. نتایج نشان داد به‌‎رغم وجود معادن در همه‌ی مناطق کشور و گسترش بهره‎برداری از آن، توجه‌ها و ملاحظه‌های لازم برای کاهش یا تعدیل‎سازی آثار مخرب محیط زیستی معادن دایر در کشور وجود ندارد، به ‎ویژه این‌که در زمینه‎ی اقتصادی کاهش‎دهی تخصیص سرمایه به تقویت بنیان‎های «زیست‎سازگار» کردن معادن در پیش گرفته شده است. پدیده‎ی «مخاطرات آنتروپوژنیکی معادن در حال بهره‎برداری ناشی از مدیریت»، می‎تواند در ایجاد و تشدید مخاطرات زیست‌‌محیطی فضا نقش اساسی داشته باشد و در پهنه‎ی سرزمینی ایران، مخاطرات آنتروپوژنیکی با سرعتی مضاعف در حال خزش به سوی کانون‎های مهم جمعیتی و بسترسازی برای بحران‎های گوناگون مخاطراتی است.

در عصر حاضر اکثر شهرها با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند. اما محیط زیست بشری بیشتر به چالش کشیده شده است. بسیاری از متخصصان شهری همواره در پی این هستند که راه حل‌های کارآمدی برای جلوگیری از آسیب به محیط زیست ارائه دهند. از این رو نظریات، دیدگاه‌ها و مدل‌های فراوانی در این‌باره مطرح شده که از جمله آنها می‌توان به رویکرد زیست‌پذیری منبعث از مکتب توسعه پایدار اشاره نمود. امروزه رویکرد زیست‌پذیری به‌عنوان یکی از دیدگاه‌هایی که ریشه در نظریه توسعه پایدار دارد مورد توجه واقع شده و علت آن قابلیت رویکرد فوق در تحلیل مسائل زیستی شهرها می‌باشد. در تحقیق حاضر منطقه 17 به عنوان یکی از مسئله‌دارترین مناطق در کلانشهر تهران انتخاب گردید و در پی، سنجش زیست‌پذیری در سطح محلات منطقه 17 و اهداف فرعی آن ‌عبارتند‌از سنجش ابعاد زیست‌پذیری ‌شامل بُعد زیست‌‌محیطی، بُعد الگوی ‌تاریخی، بُعد سیاست‌های ‌مدیریت ‌شهری، بُعد اجتماعی، بُعد خدمات، فعالیت‌ها و امکانات ‌شهری، بُعد اقتصاد شهری ‌در سطح محلات، سنجش میزان اثرگذاری متغیرها، شاخص‌ها و ابعاد زیست‌پذیری در محدوده مورد مطالعه و شناسایی خوشه‌های همگن زیست‌پذیر منطقه می باشد براساس مرور پیشینه و مبانی نظری زیست‌پذیری، مهمترین ابعاد، شاخص‌ها و گویه‌های مربوط به آن استخراج شدند و تمامی ابعاد و شاخص‌های منتخب، ریشه در پیشینه و مبانی نظری مربوط به زیست‌پذیری دارند. در تحقیق حاضر ابعاد شش گانه شامل  بُعد زیست‌‌محیطی، بُعد الگوی ‌تاریخی، بُعد سیاست‌های ‌مدیریت ‌شهری، بُعد اجتماعی، بُعد خدمات، فعالیت‌ها و امکانات ‌شهری، بُعد اقتصاد شهری در قالب 20 شاخص و 94 گویه مورد تحقیق قرار گرفته است . الگوی حاکم بر تحقیق به‌لحاظ ‌هدف؛‌شناختی و به‌ لحاظ‌ ماهیت ‌و روش، ارزیابی- مقایسه‌ای و از نظر قلمرو مکانی مربوط به محلات منطقه 17 تهران، از جهت زمانی، مقطعی ‌و مربوط ‌به ‌سال 1394 می‌شود. شیوه گردآوری داده‌ها ترکیبی (اسنادی، پیمایشی) و از نوع داده‌های کیفی (پرسشنامه‌ای) است. به طوری که داده‍های مورد استفاده در تحقیق از نوع داده‍های اولیه هستند که در قالب پرسشنامه محقق ساخته حاصل شده‌اند. جامعه آماری تحقیق را ساکنان وشهروندان منطقه 17 تهران تشکیل می‌دهند که مورد پرسشگری قرار گرفته‍اند. اقدامات لازم برای عملیاتی نمودن تحقیق در چندین مرحله صورت گرفته است: 1-تنظیم پرسشنامه (استفاده از طیف پنج مقیاسی لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد، تأیید روایی صوری پرسشنامه توسط کارشناسان، تأیید پایایی پرسشنامه با استفاده از اجرای آلفای کرونباخ در نرم‌افزار Spss با نتیجه 8/0) 2- تعیین حجم نمونه و روش نمونه‌گیری ( تعیین 400 نمونه به وسیله فرمول کوکران، استفاده از روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای) 3- ورود داده‌ها به نرم‌افزار Spss و انجام آزمون‌های آماری) تجزیه و تحلیل داده‌ها به‌وسیله نرم‌افزار Spss و آزمون‌های آماری تی‌تک نمونه، آنووا، فریدمن، یافته ها ی تحقیق نشان دهنده نامطلوب بودن وضعیت زیست‌پذیری و ابعاد آن در سطح منطقه، تفاوت میان محلات به لحاظ زیست‌پذیری و تأثیر بیشتر بعد اقتصادی بر وضعیت زیست‌پذیری منطقه 17 و محلات آن می‌باشد.  4- نمایش نمود فضایی یافته های تحقیق و تهیه نقشه‌های مربوط به ابعاد زیست‌پذیری با استفاده نرم‌افزار Arc Gis و روش درونیابی kriging در پهنه بندی تراکم زیست پذیری یا ناپذیری محلات. درنهایت براساس یافته‌ها و بنابر نظر محققین و مشاهدات میدانی صورت گرفته می‌توان نتیجه گرفت که علل مسائل و مشکلات موجود در این محدوده را باید در بطن منطقه و محلات، آن هم به‍لحاظ شرایطی که بر آنها غلبه یافته جستجو نمود. به عبارت دیگر، ریشه مشکلات و مسائل موجود در محدوده فوق ناشی از شرایط بستر جغرافیایی آن و سایر ویژگی‍های خرد دیگر می‌باشد. منظور از شرایط بستر جغرافیایی، خصوصیات اقلیمی و زمین‌ساختی منطقه و منظور از ویژگی‌های خرد، وجود مسائلی با ماهیت اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی، زیرساختی و ... است که درپی نفوذ کاربریهای با فعالیت اقتصادی و به تبع آن هجوم جمعیت شکل گرفته‌اند. به عبارت دیگر، بی‍توجهی به خصوصیات جغرافیایی این محدوده و هجوم جمعیت برای زیست در آن بدون توجه به ایجاد زمینه‍های سازگاری با محیط صورت گرفته و محدوده مذکور در حال حاضر فاقد ظرفیت و گنجایش و به‍عبارت دیگر، توانایی محیطی لازم برای نگهداشت  این جمعیت فزاینده را ندارد. مشکلات مطرح شده تا آن زمان که به دو امر مهم در این منطقه توجه نشود همواره جریان خواهند داشت:  1- بستر محیطی - جغرافیایی 2-میزان ظرفیت منطقه 17 برای اسکان جمعیت و خدمات‍رسانی به آن.

رشد مخاطرات محیطی در عصر حاضر که هر روز بیش از پیش، دامن­گیر حیات و زندگی انسانی است، توجه عقلایی به نوع برخورد و ارتباط با طبیعت از سوی بشر را ضروری می­نماید. تولید سرمایه و کسب ارزش افزوده از فعالیت­های بخش صنعت از زمینه ­هایی به­ شمار می­رود که در تقویت ارتباط انسان و محیط دارای نقش ویژه و روبه تزایدی است. بر این اساس، تلاش شده است تا ضمن تحلیل فضایی و زمانی میزان خطرآفرینی و صدمات صنایع در مناطق کشور، به برآورد نسبت صدمات فعالیت­های محیط زیستی کارگاه­های صنعتی به میزان ارزش افزوده کسب شده از صنایع در هر یک از استان­های ایران طی دوره 92-1388 پرداخته شود. هفت شاخص مورد استفاده قرار گرفته است که اطلاعات آن از مرکز آمار ایران به دست آمد. برای تحلیل داده­های تحقیق از برخی الگوریتم­های آمار فضایی و نماگرهای آمار کلاسیک در محیط نرم افزاری GIS و GEO Da_TM استفاده شده است. نتیجه­ی به دست آمده این است که روز به روز صنایع در ایران، زیست­ناسازگارتر شده و با تشدید آسیب­های وارد به محیط زیست، به گسترش و شدت مخاطرات محیطی علیه محیط­های انسانی دامن زده است. همچنین اینکه، عمدتاً ارزش افزوده کسب شده در بخش صنعت مناطق، بیشتر برپایه ملاحظات اقتصادی بوده و چندان سودمندی زیست محیطی آن، در نظر گرفته نشده است.

هدف از این پژوهش مدل­سازی تغییرات مکانی تراکم پوشش گیاهی زیرآشکوب جنگل با توجه به ساختار اکوسیستم جنگل و فعالیت­های طرح جنگلداری به عنوان یک مخاطره زیست محیطی می­باشد. واحدهای همگن محیط زیستی با استفاده از منابع اکولوژیکی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، تهیه گردید. در این تحقیق به کمک شبکه­های عصبی مصنـوعی، تراکم پوشش گیاهی زیرآشکوب جنگل بر اساس متغیرهای اکولوژیکی و انسانی شبیه­سازی شد. شبکه پرسپترون چندلایه با یک لایه پنهان و 4 نرون در هر یک از لایه­های مخفی و آرایش نهایی 1-4-23، با توجه به بیشترین مقدار ضریب تبیین آزمون شبکه (معادل 8576/0) و کمترین مقدار میانگین مربعات خطا و میانگین خطای مطلق (به ترتیب معادل 866/0 و 736/0)، بهترین عملکرد بهینه­سازی توپولوژی را نشان می­دهد. بر اساس نتایج آنالیز حساسیت، عوامل اکولوژیکی و انسانی شامل تراکم تاج پوشش توده، تراکم دام در جنگل، شدت فرسایش خاک و شدت کوبیدگی آن به ترتیب بیشترین تاثیر را در تغییرات پوشش گیاهی زیرآشکوب جنگل از خود نشان دادند. نتایج حاصله در این تحقیق در چهارچوب روش تجزیه و تحلیل سیستمی منجر به مدل­سازی پوشش گیاهی زیرآشکوب جنگل در ارزیابی مخاطرات محیط زیستی طرح­های جنگلداری و طراحی سامانه پشتیبان تصمیم­گیری شده است که می‌تواند راه­گشای تصمیم‌گیری در مورد ساختار طرح و اجرای پروژه‌های مشابه در مکان‌های مشابه باشد.