سامانه نشریات علمی

---

تغییر پوشش اراضی به عنوان عاملی پایه در تغییرات زیست محیطی عمل کرده و به یک خطر جهانی تبدیل شده است. در این پژوهش تغییرات پوشش اراضی در نواحی گردشگری روستایی به وسیله شبکه عصبی، زنجیره مارکوف در نرم افزارهای ArcGIS، ENVI ،  Terrsetبا بهره گیری از تصاویر سنجنده های TM و OLI ماهواره لندست در یک بازه ۳۰ ساله برای سه دوره ۱۹۸۵، ۲۰۰۰ و ۲۰۱۵ مورد بررسی قرار گرفت. یافته های تحقیق نشان می دهد که تغییرات پوشش اراضی در فاصله زمانی سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۵ در پنج کلاس فضاهای مسکونی، سبز و باغی مسکونی، فضاهای بایر و کوهستانی و  ارتباطی طبقه بندی شدند. در این بررسی مساحت پوشش اراضی کوهستانی و بایر(۲۵/۱۳ درصد) کاهش یافته و در مقابل، بر پوشش اراضی سبز و باغی مسکونی(۲۲۱/۶ درصد)، مسکونی (۲۵۸/۵ درصد)، تجاری (۲۶۴/۱ درصد) و  ارتباطی (۵۲۹/۰ درصد) افزوده شده است. همچنین یافته های حاصل از پیش بینی با استفاده از زنجیره مارکوف – CA نشان داد که با ادامه روند فعلی و بارگذاری بیش از حد بر زمین، در افق ۲۰۳۰ از پوشش سبز (زراعی؛ باغی و مرتع، باغی و مسکونی) و پوشش بایر و کوهستانی کاسته شده و به پوشش های مسکونی ویلایی و تجاری افزوده خواهد شد. مبتنی بر یافته های پژوهش این نتیجه حاصل شد که تغییرات پوشش اراضی نواحی گردشگری روستایی در راستای دستیابی به سود بیشتر به کاربری های ناسازگار  تبدیل شده است. این تغییر پوشش اراضی علاوه بر اثرات اقتصادی، اجتماعی، منجر به شکل گیری مخاطره زیست محیطی در دهستان برغان شده است.
 

---

---

 اصطلاح جنبش­های اجتماعی­نوین برای توصیف جنبش­هایی به کار برده می­شود که در اواخر دهۀ ۱۹۶۰ به واسطۀ اقدام جمعی در عرصۀ اجتماعی فعال بودند. از مهمترین جنبش­های نوین اجتماعی می­توان به جنبش­زنان، جنبش­صلح و جنبش­زیست­محیطی اشاره نمود. رشد سریع و شتابان جوامع صنعتی بدون در نظر گرفتن تخریب محیط‌زیست، مسائل و معضلات فراوانی را به وجود آورده است. از مهمترین مشکلات موجود می­توان به فرسایش خاک، و انواع آلودگی­ها اشاره نمود. مجموعۀ این عوامل، زمینه را برای شکل­گیری جنبش­های زیست‌محیطی فراهم نموده‌اند. نوشتار حاضر تلاش می­کند تا به این پرسش پاسخ دهد که جنبش­های زیست محیطی­نوپدید چگونه در قالب جنبش­های اجتماعی­نوین قابل تحلیل هستند؟ و چه افزوده­هایی بر جنبش­های اجتماعی­نوین داشه­اند؟ بنابراین، با روش کیفی تفسیری، شیوۀ مطالعات موردی چیستی و چرایی جنبش­های زیست­محیطی­نوپدید را مورد بررسی قرار می­دهد. یافته­های تحقیق نشان می­دهند که بحران­های زیست‌محیطی زمینه را برای شکل‌گیری، فعالیت وتاثیرگذاری جنبش­های زیست­محیطی­نوپدید فراهم نموده‌اند. از اینرو جنبش­های زیست‌محیطی­نوپدید به منظور رویارویی با بحران­های موجود، در ابتدا به افزایش آگاهی‌های عمومی پرداخته و سپس سازمان­ها و گروه­های طرفدار محیط­زیست را ایجاد نمودند و در نهایت با ورود به عرصه سیاست، با استفاده از ابزارها و شیوه‌های جدید به بیان خواسته­ها و اعتراض­های خود به شیوه­های مسالمت­آمیز پرداخته‌اند تا از این طریق، ضمن وادار کردن حکومت­ها به پاسخگویی و در نهایت ورود مستقیم به عرصۀ سیاست به عنوان گروه­های ذی­نفوذ و احزاب­سیاسی بتوانند در حوزۀ سیاست عمومی تأثیرگذار باشند. در نتیجه حجم وگستره قدرت اجتماعی و تاثیرگذاری سیاسی جنبش­های زیست­محیطی نوپدید باعث باز پروری و غنی­سازی جنبش­های نوین اجتماعی شده است. به گونه­ای که امروزه می­توان آنها را بعنوان نیروهای اجتماعی قدرتمند و بازیگرانی تاثیرگذار، در عرصه جامعه‌شناسی­سیاسی مورد شناسایی و تحلیل قرار داد.

 

---

شناخت الگوهای مکانی رخداد خشکسالی نقش مهمی در پایش، پیش‌آگاهی و پیش­بینی، مقابله، کاهش آسیب­پذیری و افزایش سازگاری با این مخاطره دارد. هدف پژوهش شناسایی پراکنش مکانی و تحلیل الگوهای مکانی سالانه، فصلی و ماهانه شدت­های خشکسالی ایران است. با این هدف، استخراج شدت­های خشکسالی­ از داده‎های بارش ماهانه بازکاوی شده (ERA۵) مرکز پیش‌بینی میان مدت اروپا (ECMWF) در بازه زمانی ۲۰۲۱-۱۹۷۹ و شاخص ZSI انجام شد. برای دستیابی به هدف تحقیق و تبیین الگوی مکانی حاکم بر فراوانی شدت­های خشکسالی (بسیارشدید، شدید، متوسط و ضعیف) از روش­های آمار فضایی مانند خودهمبستگی موران جهانی، شاخص انسیلن محلی موران و لکه­های داغ استفاده شد. نتایج شاخص موران جهانی نشان داد که با افزایش شدت، پراکنش مکانی پدیده خشکسالی خوشه­ای شده است. توزیع مکانی شاخص موران محلی و لکه­های داغ نیز این امر را تأیید می­کنند. تضاد بسیار واضح در خوشه‌های محلی رخداد بالا (پایین) و همچنین لکه‌های داغ (سرد) خشکسالی‌های شدید (بسیار شدید) سالانه در جنوب، جنوب‌شرق و شرق دیده شد. در فصل پاییز خشکسالی‌های ضعیف تا بسیارشدید، جهت­گیری جنوب­شرقی- شمال­غربی دارند. اما در فصل بهار و زمستان الگوی مکانی خشکسالی بسیارشدید برعکس خشکسالی شدید و متوسط است. با وجود تغییرپذیری نسبتاً بالای بیشینه خودهمبستگی فضایی مثبت خشکسالی­های شدید و بسیارشدید ماهانه، الگوی مکانی آن‌ها تقریباً مشابه است.  تشکیل خوشه‌های مکانی خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید در شمال‌غرب، شمال­شرق و به‌ویژه سواحل­خزری، هشدار جدی در مورد مدیریت منابع آب به‌خصوص برای فعالیت‌های مبتنی بر رخداد بارش، مانند کشاورزی است.
 

---

فرایند مستمر و رو به گسترش گرمایش جهانی به‌ویژه در منطقه آسیا، شرایط را برای افزایش خشکی و گسترش پدیده بیابان‌زایی فراهم کرده است. بسیاری از بیابان‌هایی که تا چندی پیش در تعادل اکولوژیک، شرایط حفاظت خاک را داشتند، امروزه به‌عنوان کانون‌های تازه‌ای از ایجاد مخاطره گردوخاک گسترش‌یافته تبدیل شده‌اند. نمونه‌های متعددی در ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص‌اش، در میان برخی از بیابان‌های مهم دنیا، اتفاق افتاده است. ناهنجاری دمایی ۸ درجه‌ای در زمستان سال گذشته در حوضه آبخیر دریای کاسپین، کانون‌های گردوخاک جدیدی برای سواحل جنوبی این دریا فراهم کرده است. در تاریخ ۳۰ الی ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰، گردوخاکی کم‌سابقه از لحاظ وسعت منطقه درگیر و همچنین غلظت، در ایستگاه‌های هواشناسی استان گیلان به ثبت رسید. اجرای مدل‌های پسگرد شیمیایی جو HYSPLIT نشان از گسیل گردوخاک از منطقه شمال‌غربی دریای کاسپین برای اولین‌بار به سواحل جنوبی دریای کاسپین (استان گیلان) با چنین شدتی دارد. کانون و منشاء این گردخاک بیابان راین در شمال‌غربی دریای کاسپین شناسایی شد. گرمایش مستمر و کم‌سابقه در منطقه و همراهی با جریان‌های قوی شمالی-جنوبی شرایط را برای گسیل این گردوخاک فراهم کرد. به‌دلیل منشاء گردوخاک گسیل‌شده و همچنین وضعیت جغرافیایی و توپوگرافیکی حوضه دریای کاسپین، تراز این گردوخاک از سطح زمین تا ارتفاع کمتر از ۱۵۰۰ متر ارزیابی شد. تحلیل شرایط همدید‌ با استفاده از داده‌های بازتحلیل NCEP/NCAR با تفکیک مکانی‌ ۱ درجه، بیانگر استقرار توده هوای پرفشار با مرکز ۱۰۱۸ هکتوپاسکال روی بخش‌های شمال‌غربی دریای کاسپین و نفوذ زبانه پرفشار تا سواحل جنوبی دریای کاسپین است. با‌توجه‌به گرادیان مناسب فشاری و افزایش سرعت باد، چشمه‌های مولد گردوخاک روی مناطق بیابانی راین شکل گرفته و با حاکمیت جریان‌های شمالی (جنوب سو) توده گردوخاک به سمت استان گیلان گسیل می‌یابد.

---