خدابخش اسداللهی، منصور علیزاده بیگدیلو، ابراهیم رنجبر،
جلد ۲۷، شماره ۸۶ - ( ۴-۱۳۹۸ )
چکیده
شاعرانِ عارف برای تجسم‌بخشیدن به مفاهیم عرفانی خود از صورتهای زبانی بهویژه الفاظ مربوط به حیوانات استفاده میکنند. در تحقیق حاضر، برای کشف و روشن‌کردن مفاهیم مطلوب مولانا به‌مثابه حوزه مقصد، لفظ «شیر» به‌منزله حوزه مبدأ در غزلهای دیوان کبیر با استفاده از نظریه استعاره شناختی لیکاف و جانسون بررسی میشود. بررسیها نشان میدهد که مولانا با ترفند اقتصاد زبانی و ارائه چندین تصویر ذهنی با یک لفظ (شیر)، توانسته است نشاط، تازگی و تنوع شگفتآوری از اندیشه و تفکر عرفانی خود را نمایان سازد. طبق بسامدهایی که در این پژوهش به‌دست آمد، لفظ شیر در نظام مفهوم عرفانی مولانا تصویر مثبتی دارد؛ دل و عشق در برابر عقل اهمیت و جایگاه والاتری دارد؛ مفاهیم مهمِ «انسان کامل» در برابر نفس و «معشوق» برای نشان‌دادن عظمت مطلق حق‌تعالی از راه نمود عینی «شیر» بیان میشود. خلاصه اینکه، انتخاب لفظ شیر برای بیان معانی و مفاهیم والا و ضرورِ عرفانی، از روح کمالطلبی، خوشبینی و علوّ طبع مولانا حکایت دارد. در این تحقیق، که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده است، پس از مباحث مقدماتی درباره استعاره مفهومی و مبدأ حیوانات، و زبان استعاری مولانا، برای هر نوع از انواع حوزه مقصد، چند نمونه از ابیات نقل شده است. مشخص‌کردن الگوی استنباطی، قلمرو منبع یا حسی، تعمیم چندمعنا، نگاشت عمومی و نگاشت جزئی در هر تقسیمبندی گام بعدی است؛ سپس، در جدولی، به بسامد حوزههای مقصد و تعمیمهای معنایی آنها و در نهایت به تحلیل دادهها پرداخته شده است.
دکتر لیلا آذرنیوار، دکتر خدابخش اسداللهی،
جلد ۳۳، شماره ۹۸ - ( ۳-۱۴۰۴ )
چکیده
عاطفه یکی از شیوههای ارتقاء کیفیت زندگی و برقراری ارتباط مؤثر انسانی محسوب میشود که از طریق آنها انسان میتواند دنیای پر از معنا و سرشار از احساسات را درک کند. یکی از عاطفههای اساسی و بنیادی غم است که گاهی اوقات به دلیل شدّت تأثیراتی که بر رفتار و روان آدمی میگذارد، میتواند مشکلات جدی را ایجاد کند. غم نه تنها در حوزۀ روانشناسی بلکه در حوزۀ زبانشناسی نیز حائز اهمیت است. تا جاییکه لیکاف و جانسون آن را به عنوان حوزۀ هدف، در نظریۀ استعارۀ مفهومی خود بهکار گرفتهاند. شعر نظامی نیز شعری است که منعکسکنندۀ عواطف و احساسات انسانی است که به زبان استعاری پیچیده و مبهم بیان شدهاست. بنابراین رمزگشایی و فهم آن میتواند تأثیر عظیمی در تفکّرات و ارتباطات روزمرۀ مخاطبان داشتهباشند؛ زیرا مطابق نظر لیکاف و جانسون بخش مهمی از ارتباط کلامی ما را همین استعارهها تشکیلمیدهند. بههمین منظور در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی مبتنی بر رویکرد شناختی به بررسی چگونگی مفهومسازی عاطفۀ غم در مجموعه اشعار پنج گنج نظامی از منظر استعارۀ مفهومی پرداختهشدهاست. هدف اینکه نظامیگنجوی، با چه شگردی مفهوم انتزاعی غم را به تصویر کشیدهاست؟ یافتههای پژوهش نشان داد که عاطفۀ غم جلوۀ خاصی به اشعار نظامی دادهاست. به گونهای که بسامد آن در برخی اشعار او مثل خسرو و شیرین و لیلی و مجنون بالاست. نظامی برای مفهومسازی غمهایی که منبع آنها بیشتر مربوط به از دست دادن چیز ارزشمند مثل عشق و مرگ عزیز است از حوزه مبدأهای مختلفی از قبیل انسان، گیاه، حیوان و بلایای طبیعی ... بهره بردهاست.
صاحب امتیاز و ناشر
