:: جلد 32، شماره 96 - ( 2-1403 ) ::
جلد 32 شماره 96 صفحات 82-63 برگشت به فهرست نسخه ها
هفت‌خوان یا هفت‌خان؟ نگاهی دوباره به املای «خوان/خان» با رویکرد زبان‌شناسی تاریخی
محمدحسن جلالیان چالشتری*
دانشگاه تبریز ، mh_jalalian@tabrizu.ac.ir
چکیده:   (22396 مشاهده)
از میان بخش‌هایی از شاهنامه که در درازای تاریخ مورد توجه بسیارِ عام و خاص واقع شده، هفت­خوان/خان­‌ها است. برخلاف املای سنّتی­‌ای که برای این مجموعۀ نبردهای پهلوانان در بیشتر دست­نویس‌­های شاهنامه و اکثر آثار فارسی به‌صورت هفت­خوان به‌کار رفته، برخی پژوهندگان معاصر با اتّکا به اینکه در این نبردها، پهلوان از هفت منزل و مرحله عبور می­کند، معتقدند که صورت صحیح این نام باید بدون واو معدوله و به‌شکل هفت­خان بوده باشد. برخی نیز با این دستاویز که اسفندیار پس از هر نبرد به بزم نشسته، جزء دوم این واژه (خوان) را سماط و نطع دانسته‌­اند. این نظر اخیر به‌درستی نقد و رد شده، اما نظر نخست مورد تأیید عموم پژوهشگران واقع شده است. در این نوشتار، پس از سنجش میزان صحت ادلّۀ این نظر و با رویکرد زبان‌شناسی تاریخی، نظری متفاوت، اما سازگار با محتوای درونی این سلسله ­نبردها، ارائه خواهد شد. در این برداشت با اصیل دانستن صورت هفت­خوان و ارائۀ اشتقاقی جدید برای خوان، معنای «نبرد و ستیز» برای این واژه پیشنهاد شده است.
واژه‌های کلیدی: شاهنامه، خوان، خان، نبرد، منزل، زبان‌شناسی تاریخی
متن کامل [PDF 643 kb]   (521 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: سایر
فهرست منابع
1. آیدنلو، سجاد (1388). هفت¬خان پهلوان. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. شمارۀ 26: 1-28.
2. ابوالقاسمی، محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
3. اثیرالدّین اخسیکتی (1337). دیوان. تصحیح و مقابله رکن¬الدین همایون¬فرخ. تهران: کتاب‌فروشی رودکی.
4. اسدی طوسی، ابومنصورعلی¬بن‌احمد (1319). لغت فُرس. تصحیح عباس اقبال. تهران: چاپخانۀ مجلس.
5. امیدسالار، محمود (1376). در دفاع از فردوسی. نامۀ فرهنگستان. ترجمۀ ابوالفضل خطیبی. شمارۀ 12: 120-140.
6. امیدسالار، محمود (1377). هفت¬خان رستم، نکاتی دربارۀ منابع و شعر فردوسی. ایران¬شناسی. شمارۀ 3: 540-547.
7. امیدسالار، محمود (1395). هفت¬خان رستم و منطق روایت حماسی در شاهنامه. پاژ. شمارۀ 22: 16-48.
8. انوری، اوحدالدین (1364). دیوان. تصحیح سعید نفیسی. تهران: سکه و پیروز.
9. انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
10. بنداری، الفتح‌بن‌علی (1932). الشاهنامه. تصحیح عبدالوهاب عزام. قاهره: دارالکتب المصریه.
11. جامی، عبدالرحمان (1337). هفت اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: کتاب‌فروشی سعدی.
12. جمال¬الدین عبدالرزاق (بی¬تا). دیوان. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: چاپخانۀ ارمغان.
13. حافظ، شمس¬الدین‌محمد (1362). دیوان. تصحیح پرویز ناتل خانلری. دو جلد. تهران: خوارزمی.
14. حسن¬دوست، محمد (1395). فرهنگ ریشه¬شناختی زبان فارسی. 5 جلد. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
15. خاقانی، افضل¬الدین ابراهیم (2537). دیوان. تصحیح علی عبدالرسولی. تهران: چاپخانۀ مروی.
16. خالقی¬‌مطلق، جلال (1389). یادداشت¬های شاهنامه. 3 جلد. تهران: دايره‌المعارف بزرگ اسلامی.
17. خالقی¬‌مطلق، جلال (1395). هفتخان رستم. دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. جلد 6: 777-780.
18. خواجوی کرمانی (1369). دیوان. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: پاژنگ.
19. سرامی، قدمعلی؛ منصوری، سیما (1390). هفت زینۀ مهری در هفت‌خوان بیژن. ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. شمارۀ 23: 59-100.
20. سرکاراتی، بهمن (1385). رستم (یک شخصیت تاریخی یا اسطوره¬ای؟). سایه¬های شکار¬شده: 27-50.
21. سلطان ولد، محمد (1376). ولدنامه. تصحیح جلال¬الدین همایی. تهران: نما.
22. سنایی، مجدودبن‌آدم (1329). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: چاپخانۀ سپهر.
23. سنایی، مجدودبن‌آدم (1362). دیوان. تصحیح مدرس رضوی. تهران: سنایی.
24. صائب تبریزی (1364-1370). دیوان. تصحیح محمد قهرمان. 6 جلد. تهران: علمی و فرهنگی.
25. صادقی، علی¬اشرف (1380). تبدیل آن و آم به اون و اوم در فارسی گفتاری و سابقۀ تاریخی آن. مسائل تاریخی زبان فارسی: 77-101.
26. عراقی، فخرالدین ابراهیم (1375). کلیات. تصحیح سعید نفیسی. چاپ هشتم. تهران: سنايی.
27. عنصری بلخی (1363). دیوان. تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی. تهران: سنايی.
28. فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی ‌مطلق. هشت جلد. تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
29. فردوسی، ابوالقاسم (1393). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی¬‌مطلق. 2 جلد. تهران: سخن.
30. قریب، بدرالزمان (1383). فرهنگ سغدی. چاپ دوم. تهران: فرهنگان.
31. کزازی، میرجلال¬الدین (1390). نامۀ باستان. ویرایش و گزارش شاهنامة فردوسی. 9 جلد. تهران: سمت.
32. کمال¬الدین اسماعیل (1348). دیوان. تصحیح حسین بحرالعلومی. تهران: کتابفروشی دهخدا.
33. گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). زین¬الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
34. مجیر بیلقانی (1358). دیوان. تصحیح محمد آبادی. تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران.
35. محجوب، محمدجعفر (1371). آفرین فردوسی. تهران: مروارید.
36. مسعود سعدسلمان (1339). دیوان. تصحیح رشید یاسمی. تهران: پیروز.
37. مولوی، جلال¬الدین محمد (1375). کلیات دیوان شمس. تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر. 2 جلد. تهران: راد.
38. مولوی، جلال¬الدین محمد (1935). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. لیدن: بریل.
39. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1382). کشف¬الاسرار و عده‌¬الابرار. تصحیح علی¬اصغر حکمت. دورۀ 10 جلدی. تهران: امیرکبیر.
40. نظامی گنجوی (1315). هفت‌پیکر. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان.
41. یاحقی، محمدجعفر و همکاران (1372-1376). فرهنگنامۀ قرآنی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
42. Al-Thaʿâlibi, Abu Mansur (1900). Histoire des Rois et des Perses. ed. H. Zotenberg. Paris: Imperiale Nationale.
43. Bartholomae, Christian (1904). Altiranisches Wörterbuch, Strassburg: Verlag von Karl J. Trübner.
44. Cheung, Johny (2007). Etymological Dictionary of the Iranian Verb. Leiden-Boston: Brill.
45. Davidson, Olga M. (1994). Poet and Hero in the Persian Book of Kings. Ithaca-London: Cornell University Press.
46. Davidson, Olga M. (2002). https://www.iranicaonline.org/articles/haft-kan. Last Updated: March 1, 2012.
47. Henning, Walter B. (1952). A Farewell to the Khagan of Aq-Aqatārān, BSOAS: 501-522. [DOI:10.1017/S0041977X00088480]
48. Mayrhofer, Manfred (1963). Kurzgefaβte etymologisches Wörterbuch des Altindischen. Heidelberg: Carl Winter. Universitätsverlag.
49. Sims-Williams, Nicholas; Durkin-Meisterernst, Desmond (2012). Dictionary of Manichaean Sogdian and Bactrian. Turnhout: Brepols.
50. Wackernagel, Jackob & Albert Debrunner (1954). Altindische Grammatik, Die Nominalsuffixe. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
51. Abolghāsemi, Mohsen (1996). Historical Grammar of the Persian Language. Tehrān: SAMT. [In Persian]
52. Anvari, Hasan (2002) The Great Dictionary of Sokhan. Tehrān: Sokhan. [In Persian]
53. Anvari, Owhad al-Din (1985). Divān. ed. Saʾid Nafisi. Tehrān: Sekkeh & Piruz. [In Persian]
54. Asadi Tusi, Abu-Mansur Ali ibn Ahmad (1940). Loghat-e Fors (Persian Lexemes). ed. Abbās Eghbāl. Tehrān: Majles. [In Persian]
55. Asir al-Din Akhsikati (1958). Divān. ed. Rokn al-Din Homāyun-Farrokh. Tehrān: Rudaki Library. [In Persian]
56. Aydenlu, Sajjād (2009). Hero's Haft-Khān. Journal of Faculty of Literature and Human Sciences of Shahid Bāhonar University of Kerman. No. 26: 1-28. [In Persian]
57. Bondāri, Al-Fath ibn Ali (1932). Al-Shāhnāme. ed. Abd al-Wahhāb ʾEzām. Cairo: The Egyptian Book House. [In Arabic]
58. Erāghi, Fakhr al-Din Ebrāhim (1996). Collected Verses. ed. Saʾid Nafisi. 8th d. Tehrān: Sanānyi. [In Persian]
59. Ferdowsi, Abolghāsem (2007). Shāhnāme, ed. Jalāl Khāleghi Motlagh, 8 vols. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia. [In Persian]
60. Ferdowsi, Abolghāsem (2014). Shāhnāme, ed. Jalāl Khāleghi Motlagh, 2 vols. Tehran: Sokhan. [In Persian]
61. Gardizi, Abu Saʾid Abd al-Hayy (1984). Zayn al-Akhbār. ed. Abd al-Hayy Habibi. Tehrān: Bonyād-e Farhang. [In Persian]
62. Gharib, Badr al-Zamān (2004). Sogdian Dictionary. 2nd ed. Tehrān: Farhangān. [In Persian]
63. Hafez, Shams al-Din Mohammad (1983). Divān. ed. Parviz Nātel Khānlari. 2 vols. Tehran: Khārazmi. [In Persian]
64. Hasan-Dust, Mohammad (2016). An Etymological Dictionary of Persian Language. 5 vols. Tehran: Academy of Persian Language and Literature. [In Persian]
65. Jamāl al-Din Abd al-Razzāq (n. d.). Divān. ed. Hasan Vahid Dastgerdi. Tehran: Armaghān. [In Persian]
66. Jāmi, Abd al-Rahmān (1958). Haft Owrang. ed. Mortazā Modarres Gilāni. Tehran: Saʾdi Bookstore. [In Persian]
67. Kamāl al-Din Esmāʾil (1969). Divān. ed. Hossein Bahr al-Olumi. Tehran: Dehkhodā. [In Persian]
68. Kazzāzi, Mir Jalāl al-Din (2011). Nāmeya Bāstān, (Archaic Scripture, Editinon and exegesis of Ferdowsi's Shahnameh). 9 vols. Tehran: SAMT. [In Persian]
69. Khāghāni, Afzal al-Din Ebrāhim (1958). Divān. ed. Ali Abd al-Rasuli. Tehran: Marvi. [In Persian]
70. Khājuye Kermāni (1990). Divān. ed. Ahmad Soheyli Khānsāri. Tehran: Pāzhang. [In Persian]
71. Khāleghi Motlagh, Jalāl (2006). Rostam's Haft-Khān. Encyclopedia of Persian language and Literature. vol.6. 777-780. [In Persian]
72. Khāleghi Motlagh, Jalāl (2010). Shahnameh Notes. 3 vols. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia. [In Persian]
73. Mahjur, Mohammad Jaʾfar (1992). Āfarin-e Ferdowsi (Praise of Ferdowsi). Tehran: Morvārid. [In Persian]
74. Masʾud Saʾd Salmān (1960). Divān. ed. Rashid Yāsemi. Tehran: Piruz. [In Persian]
75. Meybodi, Ab al-Fazl Rashid al-Din (2003). Kashf al-Asrār va Oddat al-Abrār. Ed. Ali Asghar Hekmat. 10 vols. Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
76. Mojir Baylaghāni (1979). Divān. ed. Mohammad Ābādi. Tabriz: Institute of History and Culture of Iran. [In Persian]
77. Mowlavi, Jalāl al-Din Mohammad (1935). Masnavi-e Maʾnavi. ed. Reynold Nicholson. Leiden: Brill. [In Persian]
78. Mowlavi, Jalāl al-Din Mohammad (1996). Kolliyyāt-e Divān-e Shams. Ed. Badiʾ al-Zamān Foruzānfar. 2 vols. Tehran: Rād. [In Persian]
79. Nezāmi Ganjavi (1936). Haft Peykar (Seven Figures). ed. Hasan Vahid Dastgerdi. Tehran: Armaghān. [In Persian]
80. Omidsālār, Mahmud (1997). In Defense of Ferdowsi. Nāmeye Farhangestān. tr. A. Khatibi. no. 12: 120-140. [In Persian]
81. Omidsālār, Mahmud (1997). Seven Khan-s of Rostam, Some Points about Ferdowsi's Poetry and Sourses. Irān-shenāsi. no. 3: 540-547. [In Persian]
82. Omidsālār, Mahmud (2016). Seven Khan-s of Rostam and the Logic of Epic Narration in Shahnameh. Pāzh. no. 22: 16-48. [In Persian]
83. Onsori Balkhi (1984). Divān. ed. Mohammad Dabir-Siyāghi. Tehran: Sanānyi. [In Persian]
84. Sādeghi, Ali Ashraf (2001). The Conversion of ān and ām to un and um in Spoken Persian and its Historical Background. Historical Problems of Persian Language: 77-101. [In Persian]
85. Sāʾeb Tabrizi (1985-1991). Divān. ed. Mohammad Ghahramān. 6 vols. Elmi-Farhangi. [In Persian]
86. Sanāʾi Majdud ibn Ādam (1950). Divān. ed. Modarres Razavi. Tehran: Sanāʾi. [In Persian]
87. Sanāʾi Majdud ibn Ādam (1950). Hadighat al-Haghighah va Shariʾat al- Tarighat. ed. Modarres Razavi. Tehran: Sepehr. [In Persian]
88. Sarāmi, Ghadam-Ali & Simā Mansuri (2011). Haft-Khāne Bijan: A Mithraic Spiritual Journey. Mytho-Mystic Literature. no. 23: 59-100. [In Persian]
89. Sarkārāti, Bahman (2006). Rostam (A Historical or Mythological Figure). Hunted Shadows. 27-50. [In Persian]
90. Soltān Valad, Mohammad (1997). ¬Valad-Nāme. ed. Jalāl al-Din Homāyi. Tehran: Nemā. [In Persian]
91. Yāhaghghi, Mohammad Jaʾfar et al. (1993-1997). Qoran Dictionary, Mashhad: Islamic Research Foundation of Āstān-e Qods-e Razavi. [In Persian]



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
جلد 32، شماره 96 - ( 2-1403 ) برگشت به فهرست نسخه ها