:: سال 31، شماره 95 - ( 8-1402 ) ::
جلد 31 شماره 95 صفحات 180-159 برگشت به فهرست نسخه ها
«افسانه» بازشناسی یک اصطلاح موسیقی در شعر فارسی
امیرافشین فرهادیان1 ، محمد طاهری 2
1- دانشگاه بوعلی سینا
2- دانشگاه بوعلی سینا ، mtaheri@basu.ac.ir
چکیده:   (1404 مشاهده)
موسیقی با پیشینه‌ای چندهزارساله در میان ایرانیان، هم در جایگاه یکی از هنرهای زیبا و هم به‌منزله یک فن کاربردی، در ساحت‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی حضور داشته است. افزون‌بر بازتاب این حضور، پیوند دیرینه و تنگاتنگ موسیقی با شعر، دواوین شعر فارسی را مشحون از اصطلاحات موسیقی و نام الحان و نغمه‌ها و سازها و سازندگان کرده است. بدیهی است که در گذر زمان، برخی واژگان و اصطلاحات جدید در این حوزه رواج یافته‌اند و شماری نیز مهجور مانده و سرانجام فراموش شده‌اند و بعضی دیگر دچار تحول لفظی یا معنایی یا نوسان در گستره شمول شده‌اند. ازسوی‌دیگر، درک درست معانی و حتی دریافت بسیاری از جنبه‌های هنری متون، در گرو تسلط بر رویه‌های گوناگون معنایی واژگان و وجوه دلالت اصطلاحات است. بی‌گمان، یکی از کارکردهای مهم نگارش شرح بر آثار گذشتگان، توضیح معنی لغات مهجور یا معنی تحول‌یافته یک واژه همچنان‌ رایج و نیز آگاهاندن مخاطب از مفهوم اصطلاحی کلمات و ترکیباتی است که بدون اشراف بر آنها، درک متن برای خواننده میسر نیست یا دست‌کم ناقص است. پژوهندگان تعداد زیادی از اصطلاحات فراموش‌شده موسیقی را در متون شناسایی و معرفی کرده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد هنوز تعدادی از این مصطلاحات مغفول مانده است. «افسانه» یکی از این اصطلاحات است. در این جستار، به‌روش تحلیل محتوا و به‌شیوه توصیفی‌ـ‌تحلیلی، رویه موسیقایی این اصطلاح کاویده شده و ظرافت‌های هنری شماری از ابیات، که در سایه فراموشی معنای اصطلاحی واژه محجوب مانده، آشکار شده است.
واژه‌های کلیدی: افسانه، اصطلاح موسیقی، رویه موسیقایی، شعر، ایهام تناسب
متن کامل [PDF 664 kb]   (190 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. اسکندری‌شهرکی، امرالله؛ فلاح، مرتضی (1399). ایهام تناسب‌ موسیقایی در دیوان قاآنی. پژوهش‌های ادبی. سال هفدهم. شمارة 68: 9-40.
2. اسماعیلی، عصمت؛ سعيد قاسمی‌نیا، سعید (1395). مقایسة ایهام در اصطلاحات موسیقی شعر حافظ با دو شاعر هم‌سبک پیشین: خواجو و امیرخسرو. مطالعات زبانی‌ـ بلاغی. سال هفتم. شمارة 13: 7-32.
3. امیرخسرو دهلوی (1361). دیوان. تصحیح م.‌درویش. مقدمه‌ از سعید نفیسی. تهران: جاویدان.
4. بخارائی، ناصر (1353). دیوان اشعار ناصر بخارائی. به تصحیح مهدی درخشان. تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
5. بینش، تقی (1374). تاریخ مختصر موسیقی ایران. تهران: آروین.
6. بهنام‌فر، محمد؛ سنچولی‌جدید، اردشیر (1397). تحلیل بازتاب ایهام تناسب و حوزه‌های معنایی آن در مثنوی. متن‌پژوهی ادبی. سال بیست‌ودوم. شمارة 78: 55-80.
7. بیدل‌دهلوی، عبدالقادر (1387). کلیات میرزاعبدالقادر بیدل دهلوی. براساس نسخة مصحح خال‌محمد خسته و خلیل‌الله خلیلی. به‌کوشش فرید مرادی. تهران: زوار.
8. پورنامداریان، تقی (1391). حافظ و خلاف عادت در صورت و معنی غزل. زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. سال بيستم. شمارة 73: 7-32.
9. ثابت‌زاده، منصوره (1390). کاربرد و ویژگی‌های موسیقی در ذهن و زبان امیرخسرو دهلوی. زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج. سال دوم. شمارة 6: 81-102.
10. جوزی، مصطفی (1383). بررسی اصطلاحات موسیقی در دیوان خواجوی کرمانی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. سال دوم. شمارة 3: 33-40.
11. حافظ، شمس‌الدین محمد (1390). دیوان خواجه شمس‌الدین محمدحافظ‌شیرازی. به‌اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
12. حسن‌زاده نیری، حسن؛ دالوند، ياسر (1394). ایهام تناسب‌های پنهان در شعر حافظ. متن‌پژوهی ادبی. سال نوزدهم. شمارة 64: 31-53.
13. حزین‌لاهیجی، محمدعلی (1384). دیوان حزین لاهیجی. به‌تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار. تهران: سایه.
14. خرمشاهی، بهاءالدین (1396). حافظ‌نامه. ویراست دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
15. دادجو، درّه (1378). نام‌ها و اصطلاحات موسیقی در دیوان کمال خجندی. کتاب ماه هنر. سال دوم. شمارة 15 و 16: 28-32.
16. دادجو، درّه (1380). موسیقی در شعر، جلوه‌های موسیقی در شعر خواجوی کرمانی. تهران: سرا.
17. دهخدا، علی‌اکبر (1365). لغت‌نامه. دانشگاه تهران: مؤسسة دهخدا.
18. ذکاء، یحیی (1337). اصطلاحات موسیقی ایرانی. موسیقی. سال هفتم. شمارة 26: 17-27.
19. ستایشگر، مهدی (1374). واژه‌نامة موسیقی ایران‌زمین. تهران: اطلاعات.
20. سلمان‌ساوجی، جمال‌الدین (1371). دیوان سلمان ساوجی. تصحیح ابوالقاسم حالت. تهران: ما.
21. سه رسالة فارسی در موسیقی (1371). به‌اهتمام تقی بینش. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
22. سیدهندی، محمود (1391). تدقیق در بعضی اصطلاحات موسیقی در شعر خاقانی. مطالعات زبان و ادبیات غنایی. سال هشتم. شمارة 29: 45-54.
23. شمیسا، سیروس (1383). نگاهی تازه به بدیع. ویراست دوم. تهران: فردوس.
24. صائب‌تبریزی، محمدعلی (1367). دیوان صائب تبریزی. تصحیح محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
25. صدری‌نیا، باقر؛ حیدرزاده جزی، محسن (1399). تعدّد دلالت‌ها در غزلیات حزین لاهیجی. زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. سال بیست‌وهشتم. شمارة 89: 183-205.
26. صفری، سونیا (1398). اصطلاحات موسیقی و صور شعری و معنایی آنها. تهران: سورة مهر.
27. عطار نیشابوری، فریدالدین (1355). خسرونامه. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: زوار.
28. فخرالدینی، فرهاد (۱۳۹۴). تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران. تهران: معین.
29. فیروزیان، مهدی (1391). ایهام موسیقایی در دیوان خاقانی و سنجش آن با دیوان حافظ. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. سال پنجم. شمارة 16: 293-313.
30. کرمی، مدينه (1398). فرهنگ مردم شیراز در دورة سعدی و حافظ. با همکاری فرزانه معينی و ديگران. تهران: خاموش.
31. کریستین‌سن، آرتور؛ اقبال، عباس (1363). شعر و موسیقی در ایران قدیم. تهران: هنر و فرهنگ.
32. محمد پادشاه (1363). فرهنگ جامع فارسی (آنندراج). تهران: کتاب‌فروشی خیام.
33. ملّاح، حسین‌علی (1351). حافظ و موسیقی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
34. مولوی، جلال‌الدین محمد (1374). کلیات شمس تبریزی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر. تهران: بوستان کتاب.
35. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف (1378). خسرو و شیرین. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
36. نغمه‌ها و اصطلاحات موسیقی (1344). موسیقی. سال چهاردهم. شمارة 97: 23-112.
37. وجدانی، بهروز (1386). فرهنگ جامع موسیقی ایران. تهران: گندمان.
38. هروی، حسین‌علی (1392). شرح غزل‌های حافظ. ویراست دوم. تهران: نو.
39. همایی، جلال‌الدین (1339). غزل و تحول اصطلاحی آن در قدیم و جدید. یغما. شمارة 142: 77-83.
40. Attār Neyshābouri, F. (1976). Khosrow-Nāmeh. by Ahmad Soheyli Khānsāri. Tehrān: Zavvār. [In Persian]
41. Behnāmfar, M; Sanchouli Jadid, A. (2017). Analyzing the reflection of the paronomasia and its semantic fields in Masnavi. Literary Text Research. 22(78): 55-80. [In Persian]
42. Bidel Dehlavi, A. (2008). Mirzā Abdolqāder Bidel Dehlavi's collection of Diwan. Based on the revised version of Khāl Mohammad Ghashir and Khalilollāh Khalili. By Farid Morādi. Tehrān: Zavvār. [In Persian]
43. Binesh, T. (1992). Three Persian treatises on music. Tehrān: Markaz-e Nashr-e Dāneshgāhi. [In Persian]
44. Binesh, T. (1995). A brief history of Iranian music. Tehrān: Ārvin. [In Persian]
45. Christensen, A; Iqbāl, A. (1984). Poetry and Music in Ancient Irān. Tehrān: Farhang & Honar. [In Persian]
46. Dādjou, D. (1999). Musical Names and terms in Kamāl Khojandi's Diwan. 2 (15): 28-32. [In Persian]
47. Dādjou, D. (2001). Music in poetry, effects of music in Khājuo-ye Kermāni's poetry. Tehrān: Sarā. [In Persian]
48. Dehkhodā, A. (1986). Loghat-nāmeh. University of Tehrān: Dehkhodā Institute. [In Persian]
49. Eskandari A; Fallāh M. (2020). The ambiguity of musical appropriateness in the Divan of Qaani. Journal of Literary Research, 17(8):9-40 [In Persian]
50. Esmāili, E; Ghaseminiā, S. (2015). Comparing musical ambiguity in Hafiz's poem with two same-style previous poets; Khajou and Amir Khosro. Journal of Linguistic and Rhetorical Studies, 7(13): 7-32. [In Persian]
51. Fakhredini, F. (2014). Analysis and description of classical narrative of Iranian music. Tehrān: Moeen. [In Persian]
52. Firouziān, M. (2011). Musical Amphiboly in Khāqāni's diwan and comparing it with Hāfez's diwan. Journal of Stylistics in Persian Poem and Prose. 5(16): 293-313. [In Persian]
53. Hāfiz, Sh. (2011). Khājeh Shamsoddin Mohammad Hāfiz-e Shirazi's Diwan. by Mohammad Qazvini and Qāsim Qani. Tehrān: Zavvār. [In Persian]
54. Hassanzādeh Nayyeri, H; Dālvand, Y. (2014). Hidden Proportional Amphibology in the Poems of Hafiz. Literary Text Research. 19 (64): 31-53. [In Persian]
55. Hazin Lāhiji, M. (2005). Hazin Lāhiji's Diwan. by Zabihollāh Sāhebkar. Tehrān: Sāyeh. [In Persian]
56. Heravi, H. (2012). Description of Hāfiz's Sonnets. 2nd edition. Tehrān: Nashr-e No. [In Persian]
57. Homāyi, J. (1960). Sonnet and its idiomatic evolution in old and new times. Yāqmā. (142): 77-83.
58. Jozi, M (2002). Examination of musical terms in Khājou-ye Kermāni's Diwan. Research in Persian Language and Literature. 2. (3): 33-40. [In Persian]
59. Khorramshāhi, B. (2016). Hāfiz-nāmeh. 2nd edition. Tehrān: Elmi- Farhangi. [In Persian]
60. Mallāh, H. (1972). Hāfiz and Music. Tehrān: Farhang & Honar. [In Persian].
61. Mohammad Padeshāh. (1984). Comprehensive Persian Dictionary (Anendrāj). Tehrān: Khayyām. [In Persian]
62. Moeeni, F ; et al. (2018). The culture of the people of Shirāz in the era of Saadi and Hāfiz. Tehrān: Khāmoush. [In Persian]
63. Mowlavi, J. (1995). Shams Tabrizi's Diwan. By Badi'Al-Zamān Forouzānfar. Tehrān: Boustān-e Ketāb. [In Persian]
64. Nezāmi, E. (1999). Khosrow and Shirin. by Hassan Vahid-Dastgerdi. Tehrān: Qatreh. [In Persian]
65. Pournāmdāriān, T. (2012). Hafez and Norm-breaking in Form and Content of the Ghazal. Persian Language and Literature of Khārazmi University. 20. (73): 7-32. [In Persian]
66. Sābetzadeh, M. (2018). The usage and characteristics of music in the mind and language of Amir Khosrow Dehlavi. Journal of Persian Language and Literature of Āzād University of Sanandaj. 2. (6):81-102. [In Persian]
67. Sadriniyā, B; Heydarzādeh Jazi, M. (2019). The Multiplicity of Significations in Hazin Lahiji's Ghazal Lyrics. Journal of Persian Language and Literature of Khārazmi University. 28(89): 183-205. [In Persian] [DOI:10.52547/jpll.28.89.183]
68. Sāeb-e Tabrizi, M. (1988). Sāeb-e Tabrizi's Diwan. by Mohammad Qahremān. Tehrān: Elmi-Farhangi. [In Persian]
69. Safari, S. (2018). Musical terms and their poetic and semantic forms. Tehrān: Sureh-ye Mehr. [In Persian]
70. Salmān Sāvaji, J. (1992). Salman-e Sāvaji's Diwan. by Abulqāsem Hālat. Tehrān: Mā. [In Persian]
71. Setāyeshgar, M. (1995). Glossary of Iranian music. Tehrān: Ettelā'āt. [In Persian]
72. Seyedhendi, M. (2011). Evaluation of some musical terms in Khāqāni's poetry. Journal of Studies in Lyrical Language and Literature. 8(29): 45-54. [In Persian]
73. Shamisā, S. (2013). A New look at Rhetoric. 2nd edition. Tehrān: Ferdows. [In Persian]
74. Songs and musical terms. (1965). journal of Music. 15(97): 23-112. [In Persian]
75. Vojdāni, B. (2016). Comprehensive dictionary of Iranian music. Tehrān: Gandomān. [In Persian]
76. Zokā, Y. (1958). Iranian musical terms. Journal of Music. 7(26): 17-27. [In Persian]



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 31، شماره 95 - ( 8-1402 ) برگشت به فهرست نسخه ها