---

در امر برنامه­ریزی فضایی نواحی مرزی باید دیدگاه کلان­­نگرانه جغرافیا را بکار بست تا با شناسایی امکانات، توانمندی­ها و محدودیت­های نواحی مرزی، دست کم بتوان از تنش­ها و چالش­هایی که به سبب وجود توسعه نامتوازن، محرومیت و ناهمگنی فضایی پدید می­آید، پیشگیری کرد. روش تحقیق در این مطالعه، از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی است. در این راستا، با بهره­گیری ترکیبی از تکنیک­های تصمیم­گیری چندشاخصه شباهت به گزینه ایده­آل (تاپسیس) و ضریب آنتروپی شانون، پراکنش و توسعه شاخص­های توسعه فضایی در بخش­های بهداشتی- خدماتی در استان کردستان ارزیابی شده است و شهرستان­های مرزی این استان با توجه به سطح برخورداری از این شاخص­ها سطح­بندی شده است. پرسش پژوهش حاضر این است که شهرستان­های استان کردستان از نظر توزیع فضایی شاخص­های بهداشتی و خدماتی در چه وضعیتی قرار دارند؟ به نظر می­رسد سطح برخورداری هیچ یک از شهرستان­های مرزی استان کردستان در حد مطلوب نسیت. یافته­های بدست از آمده از این پژوهش، نشانگر آن است که استان کردستان با وجود اینکه از موقعیت خاص و توانش بالای ژئوپلیتیکی برخورداراست، باز هم از استان­های محروم کشور به­شمار می­آید. افزون بر آن، نوعی عدم تعادل و ناهمگنی در توزیع و توسعه امکانات و شاخص­های توسعه­ای در سطح شهرهای مرزی استان به چشم می­خورد. بر پایه واکاوی­های انجام پذیرفته از ۱۳ شاخص سازمان فضایی از مجموع ۴ شهرستان مرزی این استان، شهرستان­های سقز و بانه در گروه نیمه­برخوردار (نیمه محروم) و دو شهرستان­ مریوان و سروآباد در طبقه بدون برخودار (محروم) جای گرفته­اند. بر پایه نتایج برآمده از این پژوهش، سازمان فضایی در شهرستان­های مرزی استان کردستان به­شدت ناهمگن و این شهرستان­ها از نظر توسعه بهداشتی - خدماتی نیز در حد متوسط رو به پایین قرار دارند که لازم است از لحاظ بهداشتی و خدماتی به این استان مرزی توجه ویژه­ای شود تا امنیت پایدار شهروندان مرزی کردستان تأمین گردد.

---

برای مدل بندی رابطه بین سه عامل زمین-اقلیمِ ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی با بارش های سالانه و فصلی استان کردستان از داده های ماهانه ۸۳ ایستگاه سینوپتیک، اقلیم شناسی و بارانسنجی برای یک دوره ۳۰ ساله (۱۳۸۷ - ۱۳۵۸) بهره گرفته شد. نقص آماری ایستگاه ها نسبت به ۳۰ سال بر اساس مدل رگرسیونی با هماهنگ ترین ایستگاه ها تکمیل شد. مدل انتخابی برای ایجاد این رابطه، مدل رگرسیونی چند متغیره با استفاده از روش ورود گام به گام متغیرها به مدل بود. صحت دقت مدل ها نیز با آزمودن چهار فرضیه خطی بودن رابطه، ناهمبسته بودن خطاهای مدل، نرمال بودن باقیمانده ها و ثابت بودن واریانس باقیمانده ها سنجیده شد. نتایج حاصل از اجرای این مدل بر روی بارش های فصلی و سالانه نشان از ترکیب های متفاوت هرکدام از این سه متغیر بر روی توزیع مکانی بارش های فصلی و سالانه بود. به طوریکه ترکیب دو متغیر طول جغرافیائی و عرض جغرافیائی، به ترتیب ۶۹، ۶۶ و ۴۶ درصد تغییرات مکانی بارش های فصل پاییز، بارش های سالانه و بارش های فصل بهار را توجیه می کنند. ترکیب دو متغیر عرض جغرافیایی و ارتفاع حدود ۶۳ درصد تغییرات مکانی بارش فصل تابستان و ترکیب سه متغیر طول جغرافیایی، عرض جغرافیایی و ارتفاع ۴۷ درصد تغییرات مکانی بارش را در فصل زمستان تبیین می کنند.

---

یکی از مهمترین مقاصد سفر گردشگران طبیعت است. کشور ایران از لحاظ جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در بین ۵ کشور برتر دنیا و از لحاظ جاذبه‌های تاریخی در رتبه ۱۰ قرار گرفته  است. استان کردستان یکی از غنی ترین استان های کشور از نظر جاذبه های طبیعی است. هدف این تحقیق بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی اکوتوریسم استان کردستان  و ارائه راهبردهایی برای توسعه پایدار آن است. تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی  و مبتنی بر مطالعات میدانی (پرسشنامه ای) است. برای تحلیل علمی از مدل های SWOT و ماتریس کمی سازی QSPM استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی( ضعف و قوت)، جمع نمره‌های نهایی، ۴۳/۲ محاسبه شده که این امر نشان می‌دهد نقاط قوت از نقاط ضعف کمتر است. این بدان معناست که مدیریت فعالیت‌های اکوتوریسم از نظر عوامل درونی دارای ضعف است. ماتریس ارزیابی عوامل خارجی(تهدید و فرصت) با مجموع امتیاز ۹۱/۲ نشان‌دهنده آن است که در وضعیت موجود، می‌توان با تقویت فرصت‌ها در مقابل تهدیدها، واکنش راهبردی مناسبی نشان داد. بنابراین، راهبُردSTبهترین راهبرد جهت حرکت به سمت توسعه مطلوب اکوتوریسم در کردستان محسوب می‌شود.

---

از میان ویژگی­های بارش، تداوم آن به دلیل تاثیراتش بر روی بسیاری از فعالیت­های انسانی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. این پژوهش، با هدف شناخت الگوهای همدید بارش­های یک روزه در استان کردستان، طی دوره زمانی ۲۰۱۱-۱۹۶۱ انجام شد. روز بارشی براساس آستانه میانگین بارش ۱ میلیمتر و بیش از آن در استان کردستان تعیین گردید. هم چنین فراگیر بودن بارش در استان(رخداد بارش در بیش از ۵۰ درصد از استان) به عنوان شاخصی برای تعیین بارش­هایی با منشأ همدید استفاده شد. برای این رویدادها، الگوهای اصلی فشار تراز دریا و ضخامت جو با استفاده از روش تحلیل خوشه­ای بدست آمد. برای هر گروه، یک روز به عنوان نماینده انتخاب شد. روز نماینده بالاترین همبستگی را با روزهای همگروه خود داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که بارش­های همدید یک روزه در استان کردستان تقریباً در تمام طول سال(به استثنای مرداد ماه) رخ می­دهند. فراوانی این رویدادها در اردیبهشت و بهمن ماه به اوج خود می­رسند. در نهایت شش الگوی اصلی فشار تراز دریا عامل ایجاد این رویدادها هستند و هم چنین دو الگوی اصلی ضخامت لایه ۵۰۰-۱۰۰۰ هکتوپاسکال در رخداد آنها موثر بوده­اند. الگوی اول ضخامت لایه ۵۰۰ - ۱۰۰۰ هکتوپاسکال در بارش­های همدید یک روزه دوره سرد سال و الگوی دوم نیز در رخداد دوره گرم سال آنها موثر است.    

---

برای انجام این پژوهش از داده­های روزانه­ی بارش ۸ پیمونگاه همدید استفاده شد. به کمک دو آستانه­ی فراگیری و صدک ۹۸اُم، ۱۰۷ روز از فراگیرترین و شدیدترین بارش­ها انتخاب شدند که به لحاظ زمانی رخداد اینگونه بارش­ها مربوط به فصل مرطوب سال است که از مهرماه تا خرداد مشاهده می­شوند. داده­های فشار تراز دریا بر روی یاخته­هایی با اندازه­ی یاخته­های ۵/۲ * ۵/۲ درجه­ی قوسی بر روی کرنل ۱۰ تا ۱۰۰ درجه­ی طول شرقی و ۰ تا ۷۰ درجه­ی عرض شمالی از مرکز ملی اقیانوس و جوشناسی ایالات متحده امریکا استخراج شدند. بر روی ماتریس همپراش داده­های فشار تراز دریا در ۱۰۷ روز، تحلیل مولفه­های مبنا انجام شد و ۱۲مولفه که حدود ۹۳درصد از پراش فشار تراز دریا را تبیین می­کردند، شناسایی شد. بر روی نمرات مولفه­ها تحلیل خوشه­ای به روش ادغام وارد انجام شد. یافته­ها نشان داد که در فصل مرطوب دو الگوی همدید فشار تراز دریا هنگام رخداد بارش­های سیل­آسای استان کردستان مشاهده می­شود. به کمک دو آستانه­ی فراگیری و  صدک ۹۹اُم ۳۲ روز همراه با بارش سیل­آسا در فصل خشک(از خرداد تا مهرماه) شناسایی شد. انجام تحلیل خوشه­ای بر روی نمرات ۱۱ مولفه که حدود ۹۳ درصد تغییرات فشار تراز دریا را تبیین می­کردند، منجر به شناسایی یک الگوی همدیدی در تراز دریا شد.  بیشترین شار همگرایی رطوبت برای بارش­های سیل­آسای فصل مرطوب در ترازهای زیرین جو(۱۰۰۰، ۹۲۵ و ۸۵۰ هکتوپاسکال) اتفاق افتاده است. منبع رطوبتی در ترازهای زیرین جو دریاهای عرب، سرخ، عمان، خلیج­فارس و مدیترانه است. نقش دریای مدیترانه نسبت به دریاهای گرم جنوبی کمتر است و در بین دریاهای جنوب، دریای عرب سهم بیشتری در تغذیه­ی رطوبتی بارش­های سنگین استان دارد. در ترازهای بالای جوی(۷۰۰، ۶۰۰ و ۵۰۰ هکتوپاسکال) میزان شار همگرایی کمتر است. منبع رطوبتی در این ترازها، دریای سرخ و مدیترانه هستند و نقش دریاهای جنوبی کم­رنگ­تر است. برای بارش­های سیل­آسای فصل خشک نیز بیشترین شار همگرایی رطوبت مربوط به ترازهای زیرین جو است ولی منبع تغذیه­ی رطوبتی اینگونه بارش­ها دریای خزر است. در ترازهای بالای جوی(از تراز ۷۰۰ به بالا) منبع رطوبت علاوه بر دریای خزر، دریاهای مدیترانه و سرخ نیز هستند.

---

---

---

چکیده
در سال­های اخیر توجه به تغییر اقلیم و اثرات ناشی از آن اهمیت زیادی پیداکرده است که می­توان آن را نتیجه پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و خسارت‌های مالی و جانی مربوط به رویدادهای فرین اقلیمی دانست. هدف از این مطالعه بررسی چشم انداز تغییرات دما و بارش­های فرین در استان کردستان است. بدین منظور  از داده­های روزانه بارش، دمای حداقل و دمای حداکثر ۶ ایستگاه­ همدید در طول دوره آماری (۲۰۱۶-۱۹۹۰) بهره گرفته شد. و تغییرات آن­ها در دوره (۲۰۶۰-۲۰۴۱) با استفاده از مدل جهانی HadGEM۲ تحت دو سناریوی RCP۲,۶ و RCP۸,۵ و ریزمقیاس گردانی آماری LARS-WG۶ مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی روند نمایه­های فرین اقلیمی نیز ۲۷ شاخص مربوط به بارش و دما با استفاده نرم‌افزار RClimdex  مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که در دوره (۲۰۱۶-۱۹۹۰) شاخص­های فرین گرم دارای روندی مثبت و افزایشی هستند. این روند برای شاخص تعداد روزهای تابستانی و بیشینه ماهانه دمای حداکثر روزانه، معنادار است. این در حالی است که شاخص­های فرین سرد دارای روند کاهشی و منفی بوده است. این روند فقط برای شاخص تعداد روزهای سرد معنادار بود. بارش­های فرین نیز در اغلب ایستگاه­ها دارای روند منفی و کاهشی است و این روند در اکثر ایستگاه­ها معنادار است. نتایج حاصل از چشم انداز تغییرات اقلیمی نیز نشان داد در دوره آینده میزان دما افزایش و میزان بارش کاهش خواهد یافت.
 

---

گرد و غبارها، تحت عنوان عمده¬ترین نوع از آئروسلها نقشی بنیادی مستقیم و غیرمستقیمی بر روی هوا و اقلیم دارند. بدین منظور در پژوهش حاضر به بررسی قابلیت و توانمندی مدل MACC با استفاده از صحت سنجی MODIS برای بارزسازی پدیده¬های حدی گرد و غبار در استان کردستان طی دوره ۲۰۰۳-۲۰۱۲  پرداخته شد. جهت تحلیل داده¬های ماهواره¬ای و مدل شده از آزمون¬های آماری و روند¬یابی من-کندال استفاده شده است. یافته¬های حاصل از توزیع سالانه نشان داد که میانگین بیشترین عمق نوری آئروسل (AOD) مربوط به سال ۲۰۰۸ با ۳۶/۰ و کمترین مقدار با ۲۹۴/۰ مربوط به سال ۲۰۰۴ می¬باشد. همچنین، میانگین بیشترین AOD این سال  مربوط به شهرستانهای سنندج، سقز، قروه، کامیاران و مریوان به ترتیب با ۳۵۶/۰، ۳۵۳/۰، ۳۵۸/۰، ۳۷۱/۰ و ۳۶۸/۰ می¬باشد. توزیع مکانی میانگین AOD در فصول مختلف نیز نشان داد، زمستان و پاییز دارای کمترین مقدار و فصل بهار و تابستان دارای بیشترین مقدار AOD بوده است. توزیع زمانی-مکانی ماهانه AOD نشان داد که گردو غبار در طی آوریل تا آگوست سرتاسر پهنه منطقه مورد بررسی را می¬پوشاند. نتایج آزمون روند من-کندال نشان داد که فصل بهار در سرتاسر استان و فصل تابستان در شرق استان دارای روند مثبت معنی¬دار است؛ بر همین اساس، فصل بهار در منطقه مورد مطالعه به غنوان فصل فرین گردوغبار شناخته شد؛ و در بین پنج روز حدی گرد و غبار در فصل مربوطه، روز ۱۹ ژوئن ۲۰۰۹ با میانگین مقدار AOD روزانه ۱۶/۱ و دید افقی کمتر از ۲۰۰۰ متر دارای بیشترین و گسترده¬ترین گردوغبار تحت عنوان روز فرینِ حدی است. در مجموع، نتایج حاصل از رویکرد چند بعدی MACC در بارزسازی گرد و غبار نشان داد، عمق نوری (AOD،DOD ) معیاری مناسبتر از دید افقی در تعیین روزهای فرین گردوغبار می¬باشد.