پدیده زوال یکی از مهم‌ترین دلایل تخریب و مرگ و میر درختان بلوط در جنگل‌های زاگرس است که به دلیل گستردگی و تنوع توپوگرافی تعیین آن از طریق پایش و عملیات میدانی به آسانی امکان‌پذیر نیست. بنابراین تصاویر ماهواره­ای یکی از منابع مهم جهت نمایش تغییرات محیطی و مدیریت آن است. تغییرات در یک اکوسیستم اغلب به صورت تدریجی می‌باشد اما گاهی در زمانی کوتاه تغییرات فاحشی صورت می‌گیرد. که این تغییر می‌تواند باعث به وجود آمدن فاجعه‌ای شود که شناسایی آن کاری بسیار دشوار می‌باشد. یک روش پیشنهاد شده برای این وضعیت استفاده از مدل BFAST می‌باشد که با تجزیه سری زمانی در روند، فصلی و اجزای باقیمانده، تغییرات را در سری زمانی شناسایی می‌کند و به طور مکرر زمان و مقدار تغییرات را تخمین زده و مسیر و مقدار تغییرات را شناسایی می‌کند. لذا در این پژوهش با استفاده از این مدل و تصاویر ماهواره‌ای به پایش و ارزیابی تغییرات پوشش و زوال جنگل‌های بلوط در استان لرستان در دوره آماری (۲۰۱۷-۲۰۰۰) پرداخته شد. نتایج نشان داد در طول دوره مورد بررسی بیش از ۴۲۸۰۴ هکتار (۵/۱ درصد) از جنگل‌های بلوط استان در اثر پدیده زوال از بین رفته است. همچنین بر اساس روش BFAST نمودار روند تغییرات دارای شکست بوده و تغییرات فرکانسی آن‌ها نیز نامنظم است. بررسی و مقایسه پوشش‌های مختلف جنگل نیز بیانگر کاهش میزان NDVI است که نشان دهنده فراگیر بودن روند کاهش پوشش جنگلی است. همچنین بررسی نمودار خودهمبستگی و ضریب کندال تاو و روند آن حاکی از تغییرات زیاد و شدت شکست (۷/۰-) در منطقه مورد مطالعه است. نمودار فصلی نیز دارای تغییرات غیریکنواخت و نامنظم است که ناشی از وجود تغییرات در جنگل‌های بلوط منطقه است. از نتایج حاصل از این پژوهش می­توان در بررسی تغییرات پوشش جنگل‌های بلوط منطقه و مدیریت و چاره اندیشی برای این پدیده استفاده نمود.

بررسی اثرات تغییر اقلیم بر توزیع مکانی بلوط، به‌عنوان گونه اصلی جنگل­های زاگرس و ارزش اکولوژیکی و اقتصادی آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. هدف از انجام این تحقیق استفاده از مدل­های توزیع گونه­ها برای شبیه­سازی محدوده­های اقلیمی مناسب برای زیست بلوط در حال حاضر و تغییرات بالقوه آن در سال­های ۲۰۵۰ و ۲۰۷۰ است. برای این کار از پنج الگوریتم مدل­سازی رگرسیونی و یادگیری ماشین، چهار متغیر اقلیمی وابسته به دما و بارندگی و دو سناریوی انتشار گاز گلخانه‌ای خوش‌بینانه و بدبینانه استفاده شد. نتایج ارزیابی صحت مدل­ها با معیار AUC نشان‌دهنده عملکرد خوب الگوریتم­های استفاده‌شده است و دراین‌بین الگوریتم Random Forest بالاترین صحت (AUC = ۰,۹۵) را در میان الگوریتم­ها دارا بود. نتایج نشان داد که در هر دو دوره زمانی و تحت هر دو سناریوی تغییر اقلیم، تغییراتی در توزیع مکانی بلوط رخ خواهد داد که شدیدترین آن کاهش ۴۲,۹ درصدی محدوده اقلیمی مناسب بلوط تا سال ۲۰۷۰ در سناریوی بدبینانه (RCP ۸,۵) است.

درختان کهنسال به‌عنوان مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی کشور از اهمیت و ارزش زیادی از جنبه­های مختلف اکولوژیکی، مدیریت احیای جنگل، اکوتوریسم و حتی تاریخی برخوردارند. در این پژوهش پس از شناسایی درختان کهنسال در جنگل­های استان ایلام، ویژگی­های ظاهری آن‌ها شامل قطر برابرسینه، ارتفاع تنه، ارتفاع کل، طول تاج، قطر حداقل و حداکثر تاج، سلامت تاج، شادابی تاج، تقارن تاج، سلامت تنه و شکل تنه بررسی شد. انتخاب درختان کهنسال بر اساس معیار قطر برابرسینه بود. بعد از جنگل­گردشی تعداد ۴۳ درخت کهنسال متشکل از ۵ اصله لرگ، ۵ اصله نارون، ۱۱ زبان­گنجشک، ۳ داغداغان، ۴ چنار، ۴ انجیر، ۷ زیتون و ۴ زربین شناسایی شد. نتایج نشان داد که از درختان تک­تنه­ای، چنار حائز بیشترین میانگین قطر برابرسینه (۱۷۱ سانتی­متر)، ارتفاع کل (۸/۱۵ متر) و ارتفاع تنه (۶ متر) بود و از درختان چندتنه­ای، زیتون دارای بیشترین میانگین قطری (۲۶۰ سانتی­متر) بود. لرگ و نارون بیشترین میانگین طول تاج (۱۱ متر) و زبان­گنجشک بیشترین مساحت تاج (۱۹۵ مترمربع) داشتند. بیشترین درصد تنه­های واحد متعلق به لرگ (۸۰ درصد) و داغداغان (۶۷ درصد) بود. بیشترین درصد تنه­های سالم متعلق به زربین (۵۰ درصد) و زیتون (۵۰ درصد) و بیشترین درصد سلامت تاج متعلق به لرگ (۱۰۰ درصد)، داغداغان (۱۰۰ درصد)، چنار (۱۰۰ درصد)، زیتون (۱۰۰ درصد) و انجیر (۱۰۰ درصد) بود. بیشترین درصد تقارن تاج متعلق به داغداغان (۱۰۰ درصد) و بیشترین درصد شادابی تاج متعلق به لرگ (۱۰۰ درصد)، زبان­گنجشک (۱۰۰ درصد)، داغداغان (۱۰۰ درصد)، چنار (۱۰۰ درصد)، زیتون (۱۰۰ درصد) و انجیر (۱۰۰ درصد) بود. بر اساس ویژگی­های ظاهری مطلوب درختان کهنسال می­توان با تولید نهال­های مقاوم حاصل از بذر آن‌ها به تقویت و احیای جنگل­های زاگرس کمک کرد.
واژگان کلیدی: درختان کهنسال، کمی و کیفی، جنگل­های بلوط، ایلام

با توجه به اهمیت جنگل‌ها در محیط زیست طبیعی و انسانی، اثرات خشکسالی هواشناسی در خشکیدگی جنگل‌های بلوط استان ایلام بررسی شد. هدف اصلی این تحقیق تعیین ارتباط خشکیدگی جنگل‌های زاگرس با خشکسالی‌های رخ داده در این منطقه است. نتایج شاخص بارش استاندارد (SPI) برای دوره های زمانی نشان داد که در سال های ۲۰۰۷، ۲۰۰۸، ۲۰۱۱، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بیشترین فراوانی خشکسالی رخ داده است. از داده های سنجش از دور(تصاویر MODIS) برای بررسی روند سبزینگی(NDVI) درختان طی دوره ۲۰۰۰-۲۰۱۶ استفاده گردید. روند سبزینگی (NDVI) در طول دوره با روند خشکسالی شاخص (SPI) با R^۲=۰/۹۹۹۹ معنی داربود. برداشت زمینی نقاط خشکیدگی بلوط و شبیه سازی با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست با خروجی پیکسل سایز۱۵متری از نرم افزارGIS نشان داد سطحی معادل ۱۷۸۹۴هکتار از جنگل های منطقه از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۶خشکیده و تخریب شده است و با تهیه لایه خشکیدگی جنگلی بلوط و تلفیق با لایه های خروجی حاصل از پهنه بندی خشکسالی شاخص های ذکر شده بصورت بصری نشان داده شد و در سه سری زمانی ۵ ساله تحلیل آماری انجام شد که نتایج این تحلیل ها از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ نشان داد که ضریب همبستگی بین خشکسالی هواشناسی و خشکیدگی بلوط ۶/۹۶درصد با ضریب تبیین R^۲=۰/۹۸۵ می باشد، برای سری زمانی ۲۰۰۷تا ۲۰۱۱ ضریب همبستگی بین خشکسالی هواشناسی و خشکیدگی بلوط ۴/۹۵درصد با ضریب تبیین R^۲=۰/۹۸۰ و برای سری زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ ضریب همبستگی بین خشکسالی هواشناسی و خشکیدگی بلوط ۸/۹۸درصد و ضریب تبیین R^۲=۰/۹۹۵ بدست آمد که این نتایج تاثیر خشکسالی و نوسانات آن در سری های زمانی از لحاظ شدت و مدت بر خشکیدگی جنگل های بلوط منطقه نشان می دهد. طبق نتایج این تحقیق پیش بینی می شود چنانچه خشکسالی با همین روند پپش برود سالی ۴/۱۱۱۸ هکتار از جنگل های بلوط استان ایلام خشکیده و تخریب می شود.