نشریه زمین شناسی مهندسی

---

برآورد ویژگی‌های هیدروژئولوژیکی تودهٔ سنگ و پیش‌بینی میزان جریان آب از بحث‌های حیاتی و جدی در مهندسی سنگ به‌شمار می‌‌رود. از آن‌جا که در تودهٔ سنگ‌های درز و شکاف‌دار ناپیوستگی‌ها مسیرهای اصلی جریان آب را به‌وجود می‌‌آورند، مشخصات آن‌ها تأثیر چشم‌گیری بر آب‌گذری خواهد داشت. با وجود تحقیقات فراوان هنوز روش مناسبی که رابطه مشخصی بین همه پارامترها و میزان ‌آب‌گذری برقرار کند وجود ندارد. امروزه شبکه‌های عصبی ابزار قدرتمندی برای حل مسائل پیچیده از قبیل پیش‌بینی، تشخیص الگو و طبقه‌بندی انواع متغیرها هستند. در این تحقیق به کمک نوعی شبکهٔ عصبی مصنوعی، رفتار و مقدار ‌‌آب‌گذری تودهٔ سنگ‌های گرانودیوریتی ساختگاه سد شور-جیرفت از روی برخی وی‍ژگی ناپیوستگی‌ها از جمله شاخص کیفی سنگ، فراوانی درزه‌ها، بازشدگی، چگالی وزنی درزه، زون‌های خرد شده و عمق پیش‌بینی شده است. رابطهٔ این پارامتر‌ها با آب‌گذری با روش آماری رگرسیون چند متغیره نیز بررسی شده است. داده‌های به‌کار رفته در آموزش و آزمایش این شبکهٔ عصبی شامل نتایج مربوط به 304 آزمایش لوژن در تودهٔ سنگ‌های گرانودیوریتی ساخت‌گاه سد شور-جیرفت است. شبکهٔ عصبی پرسپترون چندلایه با قاعده پس انتشار خطا با الگوریتم آموزش Levenberg-Marquardt در این تحقیق استفاده شده است. این بررسی‌های نشان می‌دهد که شبکهٔ عصبی مصنوعی از توانایی فراوانی در حل چنین مسائلی برخوردار است.

---

بررسی رفتار لرزه¬ای سدهای خاکی یکی از مهم‌ترین موضوع‌های قابل طرح در دانش ژئوتکنیک است. در بررسی رفتار سد‌ها در برابر پدیده زلزله، بهترین روش، تدقیق مدل‌های عددی و تحلیلی با پاسخ‌های واقعی ثبت شده در بدنه سد است. در دسترس بودن شتاب‌نگاشت‌های ثبت شده زلزله بر روی سد خاکی-سنگریزه¬ای مسجد سلیمان، زمینه مناسبی را برای نیل به این هدف فراهم کرده است و بر این اساس، سد مذکور برای بررسی موردی انتخاب شده است. در این تحقیق با استفاده از شتاب‌نگاشت ثبت شده در گالری به‌عنوان محرک ورودی، تحلیل‌های عددی بدنه و پی سد مسجد سلیمان در محدوده دو بعدی صورت پذیرفته و مسئله اندرکنش پی سد خاکی بررسی شده است. لازم به ذکر است شتاب‌نگاشت‌های ثبت شده زلزله، ضعیف بوده و در نتیجه¬گیری نهایی و تحلیل لرزه¬ای پاسخ سد نیز به این امر توجه شده است. بر این اساس در این تحقیق با در دسترس بودن شتاب‌نگاشت‌های ثبت شده در نقاط مختلف سد مذکور، جرم‌های مختلفی برای پی سد در نظر گرفته شده و تحلیل‌های عددی انجام شده است. پاسخ‌های به‌دست آمده از تحلیل‌های عددی با پاسخ‌های ثبت شده مقایسه شده است و در باره میزان در نظرگیری جرم پی با استفاده از معیارهای مختلف بحث شده است. بررسی¬ها نشان داده است که یکی از بهترین معیارها در این مقایسه، استفاده از توزیع زمان- فرکانس در تحلیل شتاب‌نگاشت‌های ثبت و محاسبه شده است. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که صرف‌نظر کردن از جرم پی الزاماً به بهترین پاسخ دینامیکی برای سد خاکی منجر نمی¬گردد. با توجه به معیارهای مختلف در نظر گرفته شده در این تحقیق و با توجه به ضعیف بودن محرک ورودی ثبت شده و فرض رفتار خطی سد، به نظر می¬رسد پی با جرم زیر 50 درصد (در حدود 20-30 درصد) نزدیک‌ترین پاسخ به رفتار ثبت شده سد را به همراه داشته باشد.

---

تزریق با فشار بسیار بالا روشی برای اصلاح خاک است که در آن آب یا دوغاب، با فشار بسیار بالا و سرعت زیاد از طریق نازل‏هایی به داخل خاک تزریق شده و باعث تخریب ساختار خاک می‌شود. طی این فرآیند، بخشی از ذرات خاک و دوغاب از درون گمانه حفاری بیرون آمده و بخشی دیگر به‏صورت درجا با دوغاب مخلوط می‏شوند. در نتیجه این فرآیند، توده‌ای از خاک اصلاح شده به‏وجود می‌آید که به آن اصطلاحاً توده خاک-سیمان اطلاق می‌شود. ستون‏های خاک- سیمان ایجاد شده از طریق روش تزریق با فشار بالا در داخل خاک، دارای مقاومت بالا، تغییر شکل‌پذیری اندک و نفوذپذیری بسیار پایین هستند و باعث تقویت خصوصیات خاک محل می‌شوند. در مقاله حاضر ابتدا اصول تزریق با فشار بالا و عوامل مؤثر در این روش تشریح شده است، سپس به بررسی نتایج حاصل از خاک‏برداری اطراف ستون‏های خاک- سیمان ایجادشده با تزریق با فشار بسیار بالای آزمایشی و آزمایش‏های انجام‏شده روی نمونه‏های اخذ شده از این ستون‏ها پرداخته شده است. با توجه به نتایج به‏دست آمده از آزمون‌های مذکور، عملیات تزریق با فشار بسیار بالا باعث افزایش و تقویت خصوصیات فیزیکی و مکانیکی خاک محل از جمله مقاومت فشاری تک محوری، چسبندگی و زاویه اصطکاک داخلی تا چندین برابر شده است. در پایان نیز مقادیر پارامترهای تزریق با فشار بسیار بالا برای دست‏یابی به اقطار بیشتر در سایت مذکور (براساس نتایج تزریق آزمایشی)، از قبیل سرعت بالا کشیدن مانیتور، سرعت دوران مانیتور، فشار آب، فشار دوغاب و فشار هوا پیشنهاد شده است.

---

مخزن سد گتوند با طولی بیش از نود کیلومتر توسط سازند های گچساران، میشان، آغاجاری و بختیاری احاطه شده است. مسئله مهم در مخزن سد حضور سازند گچساران می باشد که حاوی حجم قابل ملاحظه ای از نمک است و به فاصله چهار کیلومتر، در بالادست سد قرار دارد. شور شدن آب سد در نتیجه انحلال نمک در آب مخزن می تواند عوارض جدی زیست محیطی به همراه داشته باشد. علاوه بر انحلال مستقیم نمک در تماس با آب مخزن، ناپایداری دامنه¬ای نیز می تواند بر این فرایند تاثیرگذار باشد. لغزش های احتمالی در دامنه های حاوی نمک، حجم قابل ملاحظه ای از نمک را در مدت زمان کوتاهی در تماس با آب مخزن قرار خواهد داد. در این تحقیق به منظور بررسی فرایند زمین لغزش در محدوده مخزن، و همچنین تاثیر انحلال لایه های نمکی بر لغزش، ویژگی¬های مهندسی مصالح غالب سازنده توده¬های سنگی با استفاده از آزمایش های مکانیک سنگ تعیین شد. سپس نتایج حاصل از آزمایش های انجام شده بر روی نمونه های سنگ بکر و روش GSI جهت برآورد پارامترهای مهندسی توده سنگ مورد استفاده قرار گرفت. از طرف دیگرجهت تعیین تاثیر انحلال لایه های نمکی بر لغزش، نمونه¬هایی از نمک به آزمایشگاه منتقل و با استفاده از روش سیرکولاسیون میزان انحلال پذیری آن در شرایط مختلف مورد بررسی قرار گرفت، و نتایج به شرایط مخزن تعمیم داده شد. در نهایت شرایط پایداری دامنه با توجه به ترازهای مختلف آبگیری مخزن، و همچنین تاثیر انحلال لایه های نمکی، با مدل سازی حالات مختلف در نرم¬افزار SLIDE مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحلیل¬ها نشان می¬دهد که لغزش¬ها در محدوده مخزن بیشتر کم عمق هستند و تحت تاثیر انحلال لایه نمکی ایجاد می شوند.

---

از جمله روش¬های تشخیص پتانسیل واگرایی خاک¬های رسی، آزمایش‌های شیمیایی هستند. این آزمایش‌ها بر اساس تأثیر یون سدیم به‌عنوان عامل شیمیایی اصلی در واگرایی خاک رس، بنا نهاده شده¬اند. بررسی¬های انجام شده نشان می¬دهند که بین نتایج آزمایش‌ها فیزیکی و معیارهای شیمیایی تشخیص پتانسیل واگرایی خاک¬های رسی، تطابق چشم‌گیری وجود ندارد. در پژوهش حاضر پس از تهیۀ نتایج آزمایش‌های انجام شده بر روی 18 منابع قرضه مصالح رسی سدهای خاکی، ابتدا هم‌خوانی معیار شیمیایی دکتر رحیمی با نتایج آزمایش پین هول بررسی شده و سپس با مبنا قرار دادن نتایج آزمایش پین هول، معیار اصلاح شده در شکل کلی معیار پیشنهادی توسط معیار شیمیایی دکتر رحیمی پیشنهاد شده¬ است. نتایج بررسی¬های انجام شده در محدودۀ اطلاعات آزمایشگاهی موجود در این پژوهش نشان می¬دهند در حالی که میزان تطابق معیار شیمیایی دکتر رحیمی با نتایج آزمایش پین هول 63% است، میزان تطابق معیار اصلاح شده پیشنهادی با نتایج آزمایش پین هول 74% است. شایان ذکر است که معیار شیمیایی دکتر رحیمی بر اساس نتایج 24 نمونه آزمایشگاهی تدوین شده در حالی‌که معیار پیشنهادی در پژوهش حاضر بر اساس نتایج 234 نمونه آزمایشگاهی تدوین شده است.

---

ساخت‌گاه سد البرز از سنگ‌های مارنی و ماسه سنگی تشکیل شده است. با توجه به این نکته که طرح ارائه شده برای پردۀ آب‌بند در سنگ‌های مارنی (نسبتاً نرم با خصوصیات پلاستیکی) نسبت به سنگ‌های سخت و شکننده حداقل از نظر فاصله‌های گمانه‌ها (شعاع تأثیر دوغاب)، فشار تزریق (باربری و مقاومت سنگ) و حتی ترکیب و غلظت دوغاب متفاوت هستند، در این مقاله با تأکید بر دو پارامتر مهم نفوذپذیری و خورند سیمان به ارزیابی طرح تزریق پردۀ آب‌بند سد البرز پرداخته شده است. بررسی نتایج خورند سیمان حاکی از فاصلۀ زیاد گمانه‌های اولیه و عدم ارتباط مناسب بین گمانه‌های اولیه و ثانویه است. همچنین بررسی نتایج تزریق در گمانه‌های سری پنجم و ششم نشان می‌دهد که بعضی از گمانه‌های سری ششم تا سطح آب‌بندی اجرا نشده‌اند. با بررسی نمودارهای نرخ خورند- زمان- فشار و خورند- زمان در تکیه‌گاه راست سد، می‌توان به این نتیجه رسید که فشارهای تزریق متناسب با سنگ‌های مارنی و نفوذناپذیر پی اعمال نگردیده است و باعث شده پدیده‌هایی نامطلوب، از قبیل باز و بسته شدن درزه‌ها1 و شکست هیدرولیکی2 با فراوانی زیاد، خورندسیمان در این بخش از ساخت‌گاه را به طرز چشم‌گیری افزایش دهند. شایـان ذکر است کـه نتایج گمانه‌های کنترلی در تکیه‌گاه سمت راست بیان‌گر آن است که آب‌بندی در این محدوده تا حد قابل قبولی فراهم شده است.

---

آگاهی از وضعیت تنش در بدنه سدهای خاکی از مهم‏ترین پارامتر‌های ارزیابی ایمنی سد است. به‌منظور اندازه‌گیری تنش از سلول‌ فشار کل استفاده می‌شود که این ابزار در بدنه سد‌های خاکی نصب می‌گردد. در زمان نصب سلول فشار، سطح حساس آن در تماس مستقیم با تودۀ خاک قرار گرفته تا تنش‌ کل موجود در خاک را اندازه‌گیری کند و در ترکیب با پیزومتر‌ها، فشار آب منفذی موجود در خاک را نیز برآورد می‌کند. به‌منظور دریافت نتایج صحیح و قابل قبول از سلول فشار باید این ابزار با دقت نصب شوند. اما در اکثر موارد، مقادیر اندازه‌گیری شده با این ابزار با مقادیر تئوری و پیش‌بینی شدۀ تنش، مطابقت ندارد و نتایج سلول فشار همراه با خطا است. عوامل متعددی بر خطاهای سلول‌های فشار تأثیرگذار هستند اما در این تحقیق به نقش ارتفاع و مدت زمان خاک‌ریزی در حین عملیات اجرای سد، به‏عنوان پارامتر‌های مؤثر بر مقادیر اندازه‌گیری، پرداخته شده است. بدین منظور سد سنگ‌ریزه‌ای البرز واقع در شمال ایران به‌عنوان مطالعه موردی در نظر گرفته شده است. این سد خاکی با هسته رسی، دارای ارتفاع حداکثر 78 متر است. با استفاده از داده‌های رفتارنگاری و در نظر گرفتن تأثیر پارامتر‌های ارتفاع خاک‌ریزی و مدت زمان خاک‌ریزی، مدلی به‌منظور پیش‌بینی خطای سلول‌های فشار به‏روش GEP¹ با استفاده از نرم‌افزار جنی‌ایکس پروتولز² 4، ارائه شده است.  میزان R² برای این مدل، برابر با 98/0 است که این رقم نشان‌دهندۀ تطابق خوب مدل با داده‌های رفتارنگاری است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که پارامتر نسبت تفاضل ارتفاع به تفاضل مدت زمان خاک‌ریزی در حین اجرای سد البرز در ایجاد خطا در نتایج سلول‌های فشار سد نقش به‏سزایی داشته است

---

امروزه تاثیر عملیات تزریق سیمان معمولاً توسط نتایج آزمایش¬های نفوذپذیری تائید می¬شود که این روش برای نشان دادن میزان تغییرات ایجاد شده در خصوصیات مکانیکی توده سنگ کافی نمی¬باشد. اگرچه محققان مختلف از آزمایش¬های برجا جهت ارزیابی بهبود خصوصیات مکانیکی توده سنگ استفاده کرده¬اند اما انجام این آزمایش¬ها هزینه¬بر و زمان¬بر بوده و همچنین مستلزم مهارت کافی است. تزریق سیمان باعث کاهش نفوذپذیری، بهبود وضعیت درزه¬ها و نهایتاً افزایش امتیاز توده سنگ در سیستم¬های رده¬بندی مهندسی سنگ می¬شود. بنابراین با اندازه¬گیری مقادیر شاخص کیفی توده سنگ (Q) در مغزه¬های بدست آمده از گمانه¬های تزریق شده، می¬توان میزان کارایی و موفقیت آمیز بودن عملیات تزریق در بهبود خصوصیات مکانیکی توده سنگ را نشان داد. در این پژوهش برای اولین بار از روش نگاربرداری Q به عنوان روشی ساده برای ارزیابی تاثیر تزریق سیمان در بهبود مدول تغییرشکل-پذیری توده سنگ استفاده شده و نتایج حاصل از نگاربرداری Q در پانل¬های تزریق آزمایشی ساختگاه سدهای بختیاری، بازفت و خرسان 2 را مورد بررسی قرار داده است. مقادیر مدول تغییرشکل¬پذیری توده سنگ در شرایط قبل و بعد از تزریق توسط نگاربرداری Q محاسبه شده است. نتایج محاسبات حاکی از همخوانی خوب بین مقادیر مدول تغییرشکل¬پذیری محاسبه شده از روش نگاربرداری Q و حاصل از آزمایش¬های برجا است. این همخوانی قابلیت و کارائی روش نگاربرداری Q برای ازیابی تاثیر عملیات تزریق و اندازه¬گیری پارامترهای توده سنگ را تایید می¬کند. همچنین نتایج نشان می¬دهد که توده سنگ¬هایی با کیفیت پایین-تر، به میزان بیشتری نسبت به توده سنگ¬هایی با کیفیت بالاتر بهبود یافته است.

---

نمک موجود در ĩب دریا، گنبد‌های نمکی یا شیرابه‌ی پسماند‌های شهری می‌تواند بر پارامتر‌های هیدرو– مکانیکی بنتونیت به عنوان مصالح ĩب بند در مراکز دفن پسماند‌های هسته‌ای و روکش لندفیل‌ها تاثیر بگذارد. این گزارش به بررسی تاثیر نمک سدیم کلرید روی حدود اتربرگ، تورم، تحکیم و نفوذپذیری بنتونیت می‌پردازد. ĩزمایش تورم و تحکیم روی نمونه‌ها، توسط دستگاه ادئومتر موجود در دانشگاه علم و صنعت ایران برای محلول سدیم کلرید با غلظت‌های صفر، 05/0، 1/0، 5/0 و 2 مولار صورت گرفته است. با توجه به نتایج به دست ĩمده، افزایش اندک غلظت نمک محلول نیز موجب کاهش پتانسیل تورم بنتونیت به میزان قابل توجهی خواهد شد، به طوری که تورم بنتونیت با افزایش غلظت از ĩب خالص تا محلول سدیم کلرید با غلظت 2 مولار از حدود 82 درصد به حدود 5/1 درصد کاهش می‌یابد. حد روانی و پتانسیل خمیری بنتونیت نیز با افزایش غلظت محلول کاهش می‌یابد اما حد خمیری بنتونیت تغییر قابل توجهی نمی‌کند. زمان به تعادل رسیدن تورم و تحکیم نمونه‌ها با توجه به افزایش نفوذپذیری با افزایش غلظت محلول کاهش می‌یابد. نفوذپذیری بنتونیت در مرحله‌ی تورم با افزایش غلظت محلول از ĩب خالص تا محلول 2 مولار حدوداً 7 برابر افزایش می‌یابد. تراکم پذیری نمونه‌ها نیز با افزایش غلظت نمک محلول کاهش می‌یابد.

---

سدهای زیرزمینی از فن¬آوری¬های سازگار با طبیعت بوده که در مدیریت منابع آب، بویژه جلوگیری از خروج بدون استفاده¬ی آبهای زیرزمینی قابل مصرف، بسیار کار آمد می¬باشند. این سدها سازه¬هایی هستند که جریان طبیعی آب¬های زیرزمینی را مسدود نموده و سبب ایجاد ذخایر آبی در زیر زمین می¬گردند. بررسی خصوصیات زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیکی آبرفت¬های مخزن این نوع سدها حائز اهمیت می¬باشد. بدین لحاظ در تحقیق حاضر ویژگی آبرفت¬های مخزن سد زیرزمینی ماست¬بندی واقع در 15 ‌‌کیلومتری جنوب‌ اردستان مورد مطالعه قرار گرفته است. در این راستا خصوصیات فیزیکی و مکانیکی آبرفت¬های پوششی مخزن به صورت آزمایشگاهی و برجا تعیین گردیده است. نتایج بدست آمده از آزمایشات نشان می¬دهد این آبرفت¬ها از نوع خاک دانه¬ای متراکم و غیر یکنواخت با خاصیت غیر خمیری می¬باشند. این رسوبات از نظر نفوذپذیری در رده¬ی خاک¬های با نفوذپذیری متوسط تا زیاد قرار می¬گیرند. با توجه به تخلخل بدست آمده از این آزمایشات، در صورت اجرای سد زیرزمینی هم سطح، حجم مخزن معادل حدود 000‚200 متر مکعب می¬باشد.

---

ساختگاه سد استقلال میناب در شرق شهرستان میناب واقع در استان هرمزگان قرار گرفته است. مطالعات درزه آماری در 10 ایستگاه بر روی توده¬های سنگی جناح¬های سد حاکی از وجود تعداد 4 دسته درزه اصلی می-باشد. سپس حضور گسل فعال میناب در مخزن سد و هندسه ناپیوستگی¬ها (درزه¬ها و لایه بندی) نقش مهمی در فرار آب از مخزن سد دارند. برای ارزیابی این میزان فرار آب، نفوذپذیری توده¬های سنگی رخنمون یافته در مخزن سد توسط مدل تجربی HC تخمین زده شده است. برای این منظور ، RQD، GSI و دیگر خصوصیات ناپیوستگی¬های رخنمون¬های سنگی محدوده مخزن سد در مطالعات صحرایی اندازه¬گیری شدند. نتایج بدست آمده نشان می¬دهد که نفوذپذیری توده¬های سنگی جناح¬های چپ و راست سد از 6- 10 × 14/9 تا 5- 10 × 02/2 متر بر ثانیه متغییر می¬باشد. همچنین میزان آبگذری برای سه حالت مختلف حداقل، میانگین و حداکثر تراز آب در مخزن محاسبه شد که برابر با 14/0، 20/0 و 29/0 متر مکعب بر ثانیه می¬باشد. نتایج حاضر نشان می¬دهد که ناپیوستگی¬هایی با امتداد شرقی – غربی و شمال شرق – جنوب غرب و همچنین پهنه برشی گسل میناب بیشترین تاثیر را در فرار آب از مخزن سد دارند.

---

 تعیین میزان فعالیت گسل­ها از جمله مهم‌ترین پارامترهای ارزیابی خطر گسلش است. در این مقاله گسل­های فعال محدودۀ سد شهیدرجایی ساری به شعاع 100 کیلومتر بر مبنای بُعد فرکتالی گسلش و زمین‎لرزه و هم‌چنین ارزیابی میزان لغزش رده­بندی شده و میزان فعالیت آن‌ها بررسی شد. به‌منظور تعیین بُعد فرکتالی گسلش و زمین­لرزه از روش مربع شمار¹   استفاده شد. برای برآورد میزان لغزش ابتدا پارامترهای لرزه‎خیزی (a,b) محدوده بررسی شده تعیین، سپس این پارامترها برای هر گسل نرمالیزه شدند. براساس روابط موجود و با داشتن a و b برای هر گسل، میزان گشتاور لرزه­ای گسل محاسبه شد. در نهایت طبق روابط موجود برای محاسبۀ میزان گشتاور لرزه‎ای، میزان لغزش هر گسل تعیین و گسل­های محدودۀ بررسی شده بر این اساس رده‎بندی شدند. با درجه‎بندی براساس ابعاد فرکتالی، گسل­های شمال البرز، دامغان و گرمسار طی 100 سال گذشته از فعال­ترین گسل­های محدودۀ بررسی شده بوده­اند و براساس برآورد میزان فعالیت گسلش و زمین­لرزه به‌روش تحلیل فرکتالی، عموماً در ردۀ BD قرار گرفته و فعال بودن آن‌ها تأیید شده است. گسل‎های با میزان لغزش خیلی‌کم و با دورۀ بازگشت طولانی رویداد زمین‎لرزه­ها،  سبب وقوع زمین‎لرزه‎های بزرگی می‌شوند که زمین­لرزه 235 خورشیدی (856 میلادی) کومس و گسل مسبب آن یعنی گسل دامغان نمونه­ای از این گسل­ها است. گسل­های آستانه، رمه و چشمه‌علی میزان لغزش کم است و در نتیجه می­توانند گشتاور لرزه­ای بزرگتری ایجاد نمایند. با توجه به رویداد زمین­لرزه­ها در حریم گسل‎های جدید معرفی شده (خرم آباد، مجید و ...)، میزان فعالیت زیاد این گسل­ها منطقی به‌نظر می­رسد.

---

هدف از این پژوهش، توسعۀ مدلی هوشمند، برای تخمین سرعت موج برشی در سنگ آهک است. سرعت موج برشی، از مهم‌ترین پارامترهای دینامیکی سنگ است. با توجه به پیچیدگی ساختار سنگ، تعیین مستقیم این پارامتر مستلزم زمان، هزینه و دقت است. از طرفی برای تعیین غیرمستقیم آن، روابط دقیقی در دسترس نیست و بیش‌تر روابط،­ تجربی هستند. در این تحقیق سعی می‌شود با استفاده از مجموعه داده‌های چندین سد‌ در ایران، به‏کمک روش­ اَنفیس (سیستم استنتاج عصبی-فازی تطبیقی) و جِپ (GEP) مدل و رابطه­ای برای پیش­بینی سرعت موج برشی در سنگ آهک تهیه شود. در مجموع، از 170 دسته داده برای مدل­سازی استفاده شد. 136 دسته داده برای ساخت مدل هوشمند و 34 داده دیگر برای ارزیابی عمل‌کرد آن به‌کار گرفته شد. پارامترهایی مانند سرعت موج فشاری، چگالی و تخلخل به­عنوان پارامترهای ورودی در نظر گرفته شدند. در پیش­بینی­های صورت‏گرفته به‌این منظور، میزان ²R و RMSE برای مدل اَنفیس به­ترتیب 958/0 و 620/113 است. این مقادیر برای رابطۀ جِپ 928/0 و 006/110 است. با توجه به‌دقت این نتایج، می‏توان آن­ها را برای پیش­بینی سرعت موج برشی در مقاصد آینده پیشنهاد کرد.

---

تحلیل شبه‌استاتیکی، از روش‌های متداول در طراحی سدهای خاکی است و کمیسیون بین­المللی سدهای بزرگ (ICOLD)، استفاده از این روش را پیش از انجام تحلیل­های دینامیکی نهایی توصیه کرده است. در این تحقیق، با استفاده از مشخصات مصالح سد مسجد‌سلیمان تحلیل­های استاتیکی، شبه‌استاتیکی و دینامیکی انجام شده و با استفاده از نتایج تحلیل‌های دینامیکی ضریب اطمینان دینامیکی و شبه‌استاتیکی بحرانی­ترین گوه مستعد لغزش محاسبه شده است. تغییر مکان ماندگار بحرانی­ترین گوه لغزشی محاسبه شده و سپس ضرایب اطمینان محاسبه شده در مراحل قبل با یک‌دیگر مقایسه شد و برای تراز­های مختلف آب مخزن، ضریب شتاب افقی متغیر در ارتفاع سد با استفاده از روشی پیشنهادی بررسی شد

---

در پژوهش حاضر پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در حوضۀ سد لتیان با استفاده از چهار روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، تراکم سطح، شاخص هم‌پوشانی و ارزش اطلاعاتی انجام شده است. براساس مطالعات، نه پارامتر لیتولوژی، فاصله از آبراهه، فاصله از گسل، فاصله از جاده، شیب و جهت شیب، ارتفاع، زاویۀ اصطکاک مواد تشکیل دهنده و کاربری اراضی به‌عنوان مهم‌ترین پارامترهای احتمالی مؤثر در وقوع زمین‌لغزش‌های منطقه، تشخیص داده شدند. با انطباق لایه‌های اطلاعاتی این عوامل بر نقشۀ زمین‌لغزش‌های قدیمی منطقۀ بررسی شده در محیط GIS، اثر هر یک از این عوامل در رخداد زمین‌لغزش‌ها ارزیابی شد و در نهایت نقشه‌های پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از هفت پارامتر مؤثر، تهیه شدند. این نقشه‌ها نشان می‌دهند که نواحی با پتانسیل خطر بسیار زیاد برای زمین‌لغزش، عمدتاً در سه ناحیۀ شرق، مرکز و غرب مرز پایینی محدودۀ بررسی واقع شده‌اند. نکتۀ قابل توجه آن است که از این سه ناحیه، دو ناحیۀ مرکزی و غربی در مرز مخزن سد لتیان قرار دارند. عمل‌کرد چهار روش‌ پهنه‌بندی، با استفاده از شاخص‌های موجود ارزیـــابی شدند. نتایج نشان می‌دهد که به‌ترتیب روش‌های تراکم سطح و شاخص هم‌پوشانی کارایی نسبی بهتری در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در منطقۀ بررسی شده دارند.

---

از مهم‌ترین چالش­ها در پروژه­های عمرانی، علاوه بر طراحی و اجرای آن‌ها، کنترل ایمنی و پایداری اجزای مختلف آن در طول دوران ساختمان و بهره­برداری است. هدف این تحقیق، تدقیق سطح ایستابی آب در بدنه و تکیه­گاه­های سد خاکی شاه­قاسم واقع در نزدیکی شهر یاسوج با استفاده از داده­های ثبت­شده است. درون‌یابی با روش­های زمین آماری کریجینگ ساده، کریجینگ معمولی و میانگین متحرک وزنی برای مدل­های کروی، نمایی و گوسی انجام گرفت. برای مقایسۀ آماری مدل­ها از شاخص­های آماری MBE، MAE، RMSE وGSD  استفاده شد. نتایج نشان داد که روش کریجینگ ساده با مدل گوسی بهترین روش درون‌یابی سطح ایستابی آب سد خاکی شاه­قاسم است. روش­های کریجینگ معمولی با مدل گوسی و کریجینگ معمولی با مدل کروی در اولویت­های بعدی قرار دارند. روش میانگین متحرک وزنی با توان­های مختلف دارای خطای بیش‌تری نسبت به‌روش­های کریجینگ است. با بررسی نقشه­ها، احتمال وجود یک حفره در این قسمت از سد دور از انتظار نیست. وجود حفره احتمالی سبب می­شود که به مرور زمان آب مخزن سد تخلیه شده و سرانجام ممکن است باعث بروز پدیده زیرشویی ­شود که در مجموع برای پایداری سد خطرناک است

---

هدف از انجام این تحقیق، شناخت، بررسی و ارزیابی ریسک سد پاوه‌رود در مرحلۀ ساختمانی است. پس از جمع‌آوری و بررسی اطلاعات مربوط به شرایط محیط‌زیست منطقۀ بررسی شده و شرایط فنی ساخت سد، لیستی از عوامل احتمالی ریسک به‌صورت پرسش‌نامه تهیه و برای بررسی صحت آن‌ها، در اختیار گروهی متخصص شامل نخبگان و اساتید در رشته‌های مرتبط با محیط زیست و عمران سد قرارگرفت. تعداد پرسش‌نامه‌ها بر اساس فرمول کوکران تعیین شد. بدین‌صورت که ابتدا، به‌منظور تحلیل پرسش‌نامه‌های به‌دست آمده و ریسک‌های موجود در منطقه در قالب طیف لیکرت، از گروه کارشناسی در تحقیق خواسته شد تا امتیازدهی کنند. پس از تجزیه و تحلیل امتیازات داده شده با استفاده از یافته‌های روش ¹PHA، از روش ²TOPSIS به‌منظور اولویت‌بندی ریسک‌های شناسایی شدۀ سد پاوه‌رود استفاده شد. نتایج به‌دست آمده از این روش نشان داد که از بین 36 عامل ریسک، فرسایش در اولویت اول قرار گرفت. پس از اولویت‌بندی بین عوامل ریسک، ارزیابی ریسک با استفاده از روش ¹RAM-D صورت گرفت که تأثیر بر منطقه حفاظت شده سرخ‌آباد با امتیاز 9، فرسایش با امتیاز 6 و کار در ارتفاع با امتیاز 3 مهم‌ترین ریسک‌های سد پاوه‌رود شناخته شدند. به‌منظور کاهش اثرات ریسک‌های سد در فاز ساختمانی برنامه مدیریت محیط‌زیستی ضروری است و بدین‌منظور برای رویارویی با ریسک‌های شناسایی شده، در انتها گزینه‌های کاهش ریسک پیشنهاد شد.

---

با انتخاب 222 متر از مغزه­های حفاری در محور سرریز ساختگاه سد دوستی از سنگ­های مارنی سازند آب تلخ و انجام طبقه­بندی تودۀ سنگ در سیستم­های RQD، RSR، RMR و Q، نمونه­های بررسی شده در رده­های مختلف طبقه­بندی­های مذکور قرار گرفت و فروانی هریک به‌دست آمد. نتیجه تحقیق نشان می­دهد که طبقه­بندی RMR مناسب­ترین روش ارزیابی تودۀ سنگ مارن بررسی شده است و بیش‌ترین هم‌بستگی را با شاخص RQD نشان می­دهد. اعتبارسنجی روابط مختلف بین Q-RMR با استفاده از نسبت خطا (ER) نشان می‌دهد که رابطۀ کامرون و همکاران (1981) و مورنو (1982) دارای کم‌ترین نسبت خطا است و در سنگ­های مارنی بررسی شده دارای بیش‌ترین اعتبار است. رابطۀ بنیاوسکی (1989) تعیین­کننده حدپایینی منحنی Q-RMR و رابطۀ کامرون و  همکاران (1981) حد بالایی این رابطه در سنگ­های مارنی است.

---

مقاله حاضر نتیجۀ ارزیابی و پهنه‌بندی خطرناپایدار‌های دامنه‌ای در محدودۀ بدنه و دریاچه سد پلرود را ارائه می‌کند. سد مخزنی پلرود یکی از سدهایی است که در منطقۀ گیلان و در فاصلۀ 29 کیلومتری جنوب رودسر بر رودخانۀ پلرود در حال بررسی و ساخت است. شرایط ریخت‌شناسی طبیعی از یک‌سو و وجود نهشته‌های تحکیم نیافته و سازندهای سنگی خرد شده ناشی از گسل‌های موجود در ساختگاه سد از سوی دیگر، محل احداث بدنه سد و دریاچه آن را مستعد ناپایداری‌های دامنه‌ای ساخته است. بررسی سابقه تاریخی منطقه نیز بیان‌گر پتانسیل زیاد دامنه‌های منطقه برای ناپایداری‌های دامنه‌ای است. از جمله این ناپایداری‌ها می­توان به زمین‌لغزش بزگ رخ داده در سال 1374 اشاره کرد که سبب خسارت‌های فراوانی در منطقه شده است. از این‌رو، تعیین مناطق پرخطر محدوده مخزن و ساختگاه پیش از آب‌گیری آن ضرورت زیادی دارد. در این پژوهش با استفاده از عمده عوامل مؤثر در وقوع زمین­لغزش، شامل درصد شیب، جهت  شیب، لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از جاده، فاصله از آبراهه، ارتفاع، پوشش گیاهی و میزان بارندگی، نقشۀ پهنه‌بندی خطرزمین لغزش تهیه شده است. برای وزن‌دهی به این عوامل، روش تحلیل مراتبی(AHP) در سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، استفاده شده­است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که حدود 26 درصد از شیب‌های مشرف به دریاچۀ سد در منطقه با خطر زیاد قرار می­گیرند. هم‌چنین مشخص شد که از بین عوامل 9‌گانه که به‌نحوی در وقوع زمین‌لغزش منطقه نقش ایفا می‌کنند، تأثیر جهت شیب و لیتولوژی نسبت به دیگر عوامل بیش‌تر است

---

سد بختیاری در استان لرستان بر روی رودخانه بختیاری واقع شده است. به منظور دسترسی به تاج سد بختیاری، حفر تونلی حلزونی شکل، مورد مطالعه قرار گرفته است. از این تونل در ترازهای مختلف، تونل های دسترسی دیگری منشعب شده و به گالری های تزریق مرتبط می گردند. با توجه به اینکه در زمان بهره برداری سد، نیز از این تونل استفاده خواهد شد و جزء تاسیسات دایمی سد خواهد بود، تعیین صحیح پارامترهای مکانیکی توده سنگ برای طراحی و تحلیل پایداری تونل از اهمیت بالایی برخوردار است. برای تحلیل پایداری سازه های زیرزمینی سنگی، پارامترهای مکانیکی و مهندسی توده سنگ باید شناسایی و تعیین شوند. خصوصیات دقیق توده سنگ فقط از آزمایش های مکانیک سنگی به دست می آیند. این آزمایش ها، به دلیل گران بودن و زمان بر بودن اغلب کم انجام می شوند. تحلیل پارامتری و اولویت بندی پارامترها، می تواند برای بهینه سازی روند آزمایش ها به کار رود. هم چنین، تحلیل پارامتری به جلوگیری از اشتباهات ناشی از حدس و گمان فردی کمک می کند. در این مقاله پس از معرفی زمین شناسی منطقه و تعیین مقطع بحرانی در مسیر تونل، با استفاده از نرم افزار FLAC3D (روش عددی تفاضل محدود) به مدل سازی و تحلیل پارامترهای مکانیکی توده سنگ اطراف تونل پرداخته شده است. پارامترهای استفاده شده در تحلیل شامل مدول الاستیسیته (E)، چسبندگی توده سنگ (C)، زاویه اصطکاک داخلی (ϕ)، ضریب تنش جانبی (K) و مقاومت کششی (&sigmat) است. در نهایت با توجه به نتایج حاصل از مدل سازی های عددی و تحلیل پارامتری، پارامترهای موثر بر پایداری اولویت بندی شده اند. نتایج حاصل از تحلیل نشان داد که در پروژه حاضر، پارامتر مقاومت کششی توده سنگ بر پایداری تونل تاثیر ندارد و هم چنین به ترتیب اولیت پارامترهای E، ϕ، C و K در طراحی دارای اهمیت هستند. میزان آزمایش های برجا برای پارامترهای توده سنگ می تواند مطابق با میزان حساسیت و ترتیب اهمیت پارامترها توجیه شوند.