نشریه زمین شناسی مهندسی

---

در تقسیم‌بندی محیط‌های قاره‌ای محیط‌های رودخانه‌ای از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند؛ زیرا وظیفه انتقال مواد رسوبی را از سطح قاره‌ها بر عهده دارند. مطالعه کمی این محیط‌ها با نگرش برحوضه زهکشی آن‌ها صورت می‌گیرد (پیتز و فوستر 1985). مطالعه حاضر نیز بر اساس چنین نگرشی و با عنایت خاص به تأثیر زیرحوضه‌ها برتجمع کانی‌های سنگین صورت گرفته است حوضه مورد نظر بخش شمال غربی حوضه قارچی شکل دز است که بین دومنطقه زمین‌شناسی متفاوت یعنی زاگرس خرد شده و سنندج – سیرجان قرار دارد. دشت بروجرد– دورود نیز حد فاصل این دو زون را پوشش داده است. روش رتبه‌بندی «استرالر(1952)» در این بررسی بکار گرفته شده است و بنا به دلایل ذکر شده در متن مقاله زیرحوضه‌های درجه سوم جهت تعیین تمرکز کانی‌های سنگین انتخاب شده‌اند. رتبه حوضه اصلی در محدوده مورد بررسی از درجه ششم است که نسبتاً رتبه بالایی به شمار می‌رود. نیز آنومالی‌های زهکشی حداقل به تعداد 4 نمونه در این مساحت دیده می‌شود که روی سه نمونه آن‌ها گسل‌ها و روی یک نمونه لیتولوژی منطقه مؤثر است. از سوی دیگر گسل‌ها در توسعه و تکوین زیرحوضه‌های درجه سوم بسیار مؤثرند. بالا بودن رتبه حوضه و فراوانی زیرحوضه‌های درجه کم در بخش‌های مرتفع سبب شده است که حوضه از بلوغ خوبی برخوردار باشد به‌طوری که تعداد رتبه‌های بالا حدود 25/0 رتبه‌های پایین است. کانی‌های سنگین عمده در زیرحوضه‌ها آندالوزیت و کیانیت است که اغلب به بخش سنندج – سیرجان حوضه و نیز در رابطه با عدد تراکم زیرحوضه‌های درجه سوم هستند . زهکشی اصلی حوضه درجه ششم از نوع زهکش نوع اول(consequent ) معرفی شده است.

---

به منظور تحلیل پایداری فضاهای زیرزمینی و یا سطوح شیبدار سنگی، داشتن پارامترهای مقاومتی توده سنگ لازم و ضروری است. برای تعیین این پارامترها از معیارهای موجود، مانند معیار شکست هوک ـ براون و یا موهرـ کولمب و غیره استفاده می‌شود. در این مقاله برنامه رایانه‌ای(که توسط نگارندگان نوشته شده و به افتخار آقایان هوک و براون نام‌گذاری شده)، معرفی گردیده است که به کمک آن می‌توان با داشتن عمق فضای زیرزمینی یا سطح گسیختگی شیروانی سنگی، وزن واحد حجم توده سنگ، GSI (شاخص مقاومت زمین شناختی)، ci (مقاومت تراکمی تک محوری سنگ بکر) و mi (پارامتر معیار هوک – براون برای سنگ بکر)، کلیه پارامترهای مورد نیاز طراحی(12 مورد) در توده سنگ را با سرعت و دقت بالا محاسبه نمود و مورد استفاده قرار داد.

---

امروزه وجود داده‌های رقومی ماهواره‌ای و امکان دسترسی آسان و ارزان به این داده‌ها و همچنین در دسترس بودن بسته‌های نرم‌افزاری پرقدرت برای تجزیه و تحلیل این داده‌ها، باعث جبران حجم وسیعی از عملیات صحرایی زمین‌شناسی شده است. یکی از موضوعات مهم زمین‌شناسی، ترسیم  و تعیین مرز دقیق واحد‌های زمین‌شناسی است، در این مقاله با هدف تهیه نقشه طبقه‌بندی شده واحدهای سنگی منطقه  و جداسازی مرز دقیق واحد‌های مختلف ناحیه ایران‌کوه(شامل معادن باما واقع در 25 کیلومتری جنوب غرب اصفهان) با استفاده از روش‌های سنجش از دور، ابتدا پردازش‌ها و تصحیحات لازم بر روی داده‌های این منطقه صورت گرفته و سپس با به‌کارگیری انواع مختلف طبقه‌بندی مناسب‌ترین الگوریتم برای تهیه نقشه کلاس‌های مختلف واحد‌های سنگی در منطقه ارائه شده و در نهایت این نقشه برای محدوده پژوهش تهیه شده است. در الگوریتم ذکر شده، با به‌کارگیری تکنیک MNF  و همچنین تعیین پیکسل‌های خالص و سپس به‌کارگیری نمایش‌گر n  بعدی تصویر طبقه‌بندی شده منطقه تهیه شده است. سپس با استفاده پردازش‌های نهایی از جمله اجرای فیلتر Clump  بر روی این تصویر برای انتقال پیکسل‌های حد واسط به درون کلاس‌ها و واضح‌تر شدن مرز کلاس‌ها تصویر نهایی به‌عنوان نقشه واحدهای سنگی منطقه تهیه شده است. با مقایسه این نقشه با مرز واحدهای سنگی ارائه شده در نقشه زمین‌شناسی منطقه که از طریق استفاده از عکس‌های هوایی و پیمایش‌های صحرایی تهیه شود و همچنین مقایسه با ترکیب‌های رنگی دیگر از منطقه صحت و دقت عملیات قابل تأیید است. 

---

در این پژوهش پدیده فرار آب از تکیه‌گاه چپ سد مارون بررسی شده است. سد مذکور که با ارتفاع 170 متر بر روی رودخانه مارون در شمال بهبهان احداث شده و با تنظیم آب رودخانه ضمن تولید برق و کنترل سیلاب، آب مورد نیاز کشاورزی را نیز تامین می‌کند. محل سد در کوه‌های زاگرس و در تنگ تکاب دارد. در این ناحیه سری پیوسته‌ای از سنگ آهک‌های کارستی، مارن، شیل و ژیپس به‌صورت چین خورده و گسل خورده از سن کرتاسه تا پلیئوسن موجودند. عمدهٔ حفاری‌های زیرزمینی از جمله تونل‌های انحراف 1و 2 در تکیه‌گاه چپ سد صورت گرقته است. قبل از آب‌گیری دریاچه، پوشش بتنی در قسمت وسط تونل انحراف 2 ایجاد شد ولی بخش بالا دست تونل بدون پوشش باقی ماند. با آب‌گیری دریاچه سد، کانال‌های کارستی موجود درسازند آسماری در تکیه‌گاه چپ که تونل انحراف 2 را قطع می‌کنند فعال شده و فرار آب اتفاق افتاد. کل تراوش از تکیه‌گاه چپ سد به 10 مترمکعب در ثانیه رسید. بر اساس بررسی‌های زمین‌شناسی مهندسی تفصیلی اقدامات علاج‌بخش انجام و فرار آب کنترل شد. در این پژوهش به منظور ارزیابی وضعیت تراوش و شرایط کارستی شدن آزمایش‌های انحلال‌پذیری، XRD و XRF انجام شد. نتایج حاصله نشان می‌دهد که نقش هیدروژئولوژیکی درزه‌های اصلی عمود بر ساختمان زمین‌شناسی محل، نوع مواد پرکننده درزه‌ها و ترک های بین لایه‌ای در توسعه کارست و افزایش تراوش چشم‌گیر است. بنا بر این در مدت بهره‌برداری از سد به‌علت واگرایی مواد پرکننده درزه‌ها وگسترش دهانه ناپیوستگی‌ها افزایش میزان تراوش از تکیه‌گاه چپ محتمل است

---

ساخت‌گاه سد البرز از سنگ‌های مارنی و ماسه سنگی تشکیل شده است. با توجه به این نکته که طرح ارائه شده برای پردۀ آب‌بند در سنگ‌های مارنی (نسبتاً نرم با خصوصیات پلاستیکی) نسبت به سنگ‌های سخت و شکننده حداقل از نظر فاصله‌های گمانه‌ها (شعاع تأثیر دوغاب)، فشار تزریق (باربری و مقاومت سنگ) و حتی ترکیب و غلظت دوغاب متفاوت هستند، در این مقاله با تأکید بر دو پارامتر مهم نفوذپذیری و خورند سیمان به ارزیابی طرح تزریق پردۀ آب‌بند سد البرز پرداخته شده است. بررسی نتایج خورند سیمان حاکی از فاصلۀ زیاد گمانه‌های اولیه و عدم ارتباط مناسب بین گمانه‌های اولیه و ثانویه است. همچنین بررسی نتایج تزریق در گمانه‌های سری پنجم و ششم نشان می‌دهد که بعضی از گمانه‌های سری ششم تا سطح آب‌بندی اجرا نشده‌اند. با بررسی نمودارهای نرخ خورند- زمان- فشار و خورند- زمان در تکیه‌گاه راست سد، می‌توان به این نتیجه رسید که فشارهای تزریق متناسب با سنگ‌های مارنی و نفوذناپذیر پی اعمال نگردیده است و باعث شده پدیده‌هایی نامطلوب، از قبیل باز و بسته شدن درزه‌ها1 و شکست هیدرولیکی2 با فراوانی زیاد، خورندسیمان در این بخش از ساخت‌گاه را به طرز چشم‌گیری افزایش دهند. شایـان ذکر است کـه نتایج گمانه‌های کنترلی در تکیه‌گاه سمت راست بیان‌گر آن است که آب‌بندی در این محدوده تا حد قابل قبولی فراهم شده است.

---

هدف این تحقیق بررسی تأثیر کانی‌شناسی و خواص ژئوشیمیایی سنگ‌دانه‌‌ها بر خصوصیات مکانیکی بتن است. برای تحقق این امر، سنگ‌دانه‌‌هایی با خواص پترولوژی مختلف از معادن فعال گردآوری شده و به آزمایشگاه منتقل شده است. نمونه‌های انتخاب شده شامل آندزیت، بازالت، گرانیت، گنایس، آهک، لوماشل، ماسه¬سنگ، دولومیت، توف و دیوریت است که دارای خواص شیمیایی، فیزیکی و مکانیکی مختلفی هستند. نتایج این تحقیق نشان داد که خواص فیزیکی و مکانیکی کانی‌ها خواص مقاومتی بتن را تحت تأثیر قرار می‌دهند و مشخص شد که خصوصیات نامطلوب بتن با چه کانی‌هایی کنترل می‌شود. همچنین در این تحقیق مشخص شد که سنگ‌دانه‌های با کانی‌های سوزنی و ورقه‌ای و همچنین کانی‌های که در معرض فرسایش قرارگرفته‌اند در خواص نامطلوب بتن تأثیر زیادی دارند. در این تحقیق بیش‌ترین مقاومت 28 روزه بتن مربوط به سنگ‌دانه دولومیتی با مقاومت فشاری 33 مگاپاسکال، و کم‌ترین مقاومت مربوط به سنگ‌دانه لوماشلی با 13 مگاپاسکال است.

---

در این تحقیق سعی شده است تا با توجه به پارامترهای مهم و مؤثر در فرایند برش سنگ، یک سیستم طبقه‌بندی جامع برای ارزیابی قابلیت برش سنگ¬ها ارائه شود. در سیستم طبقه‌بندی جدید 4 مشخصۀ مهم از سنگ شامل مقاومت فشاری تک‌محوری، سختی موهس، فاکتور سایندگی شیمیازک و مدول الاستیسیته برای ارزیابی فابلیت برش سنگ انتخاب شدند که در مجموع به سنگ‌ها امتیازی از 10 تا 100 اختصاص داده و قابلیت برش سنگ‌ها را در دو گروه سخت و نرم به پنج کلاس خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف طبقه‌بندی می‌کند. شاخص به‌دست آمده از سیستم طبقه‌بندی جدید می¬تواند به‌عنوان شاخصی مهم و کاربردی برای ارزیابی قابلیت برش سنگ-های ساختمانی استفاده شود. در مقالۀ حاضر، ارتباط میان شدت جریان مصرفی و شاخص قابلیت برش و پارامترهای ماشین کاری با استفاده از برازش چند متغیره بررسی شد. بدین منظور دوازده نوع سنگ ساختمانی در آزمایشگاه با دستگاه برش تحت شرایط مختلف ماشین‌کاری (عمق¬های مختلف برش و نرخ‌های مختلف پیشروی)‌ آزمایش شدند. نتایج حاصل از بررسی¬های آزمایشگاهی به‌عنوان ورودی نرم افزار آماری SPSS در نظر گرفته شدند و در نهایت مدل¬های پیش‌بینی شدت جریان مصرفی با توجه به پارامترهای ماشین‌کاری و شاخص قابلیت برش ارائه شدند. با استفاده از این مدل¬ها در کارخانجات فراوری می¬توان به دیدگاه نسبتاً خوبی از نظر نرخ مصرف انرژی برای برش سنگ¬های ساختمانی دست پیدا کرد.

---

اساسی­ترین روش برای کاربری زمین در مناطق کوهستانی ارزیابی خطر سقوط سنگ است که به‌علت گسترش ساخت­وساز در آن مناطق و خطر سقوط سنگ، مسائل جانی و مالی فراوانی ایجاد می­کند. هدف این مقاله ارزیابی خطر سقوط سنگ در شمال روستای یدک است. روستای یدک از توابع شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی در شمال­شرق­­­­ ایران قرار دارد. وجود آهک­های تیرگان با درز و شکاف فراوان در شمال‌شرق این روستا سبب ناپایداری شیب و احتمال سقوط سنگ شده و برای مناطق مسکونی روستایی نزدیک شیب خطر آفرین است. نوع سنگ، ژئومورفولوژی، شبکه زه‌کش و فعالیت­های لرزه­ای از عوامل مؤثر در لغزش هستد. برای بررسی سیستم درز و شکاف­ها در منطقه، 180 ناپیوستگی برداشت و از نرم‌افزار Dips استفاده شده است. از آن‌جا که سقوط سنگ از جمله ناپایداری­های اصلی در شیب قسمت شمالی روستای یدک است، از برنامه Rocfall برای تعیین محدودۀ خطر و بررسی نحوۀ سقوط سنگ استفاده شده است. سرانجام نقشه پهنۀ خطر سقوط سنگ در این روستا با استفاده از نرم افزار GIS تهیه شده است.

---

پارامترهای الاستیک سنگ به دو روش دینامیکی و استاتیکی قابل اندازه­گیری هستند. در روش دینامیکی، با اندازه­گیری سرعت عبور امواج تراکمی (Vp) و برشی (Vs) در شرایط برجا و یا آزمایشگاه، ویژگی­های الاستیک دینامیکی سنگ به‌دست می­آیند. در روش استاتیکی نیز با انجام آزمایش­های تخریبی مانند مقاومت فشاری تک محوری و یا سـه محوری بر روی مغزه سنگ، پارامترهای مقاومتی و الاستیک استاتیکی اندازه­گیری می­شوند. روش­های استاتیکی نتایج واقع­بینانه­تری نسبت به روش­های دینامیکـی مـی­دهند، اما هزینه انجام آن بیش‌تر بوده و اندازه­گیری آن به نقـاط دارای مغزه سنگی محدود می­شود. متأسفانه پارامترهای دینامیکی و استاتیکی با یک‌دیگر برابر نیستند و معمولاً پارامترهای دینامیکی از پارامترهای استاتیکی متناظر خود بزرگ‌تر هستند. به‌منظور اندازه­گیری پیوسته ویژگی­های مکانیک سنگ در طول چاه، ایجاد روابط تجربی بین پارامترهای دینامیکی و استاتیکی ضروری به‌نظر می­رسد. در این پژوهش با انجام آزمایش­های مقاومت فشاری تک‌محوری و التراسونیک بر روی مغزه­های نفتی مربوط به سازندهای کربناته سروک و آسماری یکی از چاه­های نفتی جنوب غرب ایران، روابطی تجربی برای تخمین مقاومت فشاری تک‌محوره (c&sigma) و مدول یانگ استاتیکی (Es) بر اساس سرعت موج تراکمی (Vp) و مدول یانگ دینامیکی (Ed) پیشنهاد شده است که یکی از پیش­نیازهای اساسی برای تحلیل پیوسته پایداری در طول مسیر حفاری چاه­های نفت و گاز را تأمین می­کند.

---

امروزه کاربرد چکش اشمیت بمنظور محاسبه مقاومت فشاری دیواره درزه¬ها (JCS) و مدول الاستیسیته سنگها یکی از روشهای مرسومی است که در بسیاری از پروژه¬های مهندسی از آن استفاده می¬شود. استفاده از این ابزار، بعنوان یک روش سریع، ارزان و غیر مخرب تلقی شده و از این جهت یک مزیت به حساب می¬آید. در این زمینه پس از استفاده از چکش اشمیت و قراعت عدد بازگشتی از روی آن، برای محاسبه پارامترهای مذکور روابط تجربی متعددی توسط محققین مختلف و از جمله بارتون و کوبی، دییر، کیدبینزکی، آفموت و ISRM ارائه شده است که در این مقاله به بررسی و تحلیل این روابط پرداخته شده است. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش نیز روابط تجربی جدیدی برای محاسبه این پارامترها ارائه ¬شده است که کاربرد آنها برای سنگهای سخت نتایج بسیار خوبی را نشان می¬دهد. لازم به توضیح است که این روابط با استفاده از 827 مورد از نتایج واجهش توسط چکش اشمیت بر روی سطوح درزه توده سنگهای سخت نظیر گرانیت، دیوریت و هورنفلس صورت پذیرفته است که در حاشیه جاده گنجنامه- شهرستانه قرار دارند.

---

تعیین خصوصیات فیزیکی و مکانیکی سنگ بکر در پروژه­های عمرانی از قبیل فضاهای زیرزمینی، سدها، پی­ها و پایداری شیب­ها که با سنگ سرو کار دارند از اهمیت چشم‌گیری برخوردار است. ارائۀ دقیق پارامترهای ژئومکانیکی نظیر مقاومت فشاری و مدول تغییر شکل سنگ، از نقطه نظر طراحی­ها نقش به‌سزایی دارد. ارزیابی این پارامترها اغلب هزینه‌بر، وقت‌گیر و بعضاً به‌لحاظ اجرایی مشکل است و ارائۀ معیاری برای تخمین مناسب آن‌ها می‌تواند در راستای تعداد، نوع آزمایش‌ها و صحت‌سنجی نتایج راه‌گشا باشد. از آن‌جا‌که سازند آسماری به‌طور گسترده­ای در بخش چشم‌گیری از غرب و جنوب غرب کشور رخ‌نمون دارد و پروژه‌های بزرگ مهندسی در ارتباط با این سازند است، بدین لحاظ به موضوع مذکور توجه شده است. مقالۀ حاضر با تجزیه و تحلیل داده­های آزمایشگاهی دو پروژۀ مهم مربوط به ساخت‌گاه سدهای خرسان 1 و 2 که عمدتاً در سازند آهکی آسماری بالایی است، خصوصیات فیزیکی، مکانیکی، دینامیکی و دوام­داری سنگ بکر و عوامل زمین‌شناسی کنترل کنندۀ تغییرات آن­ها را ارزیابی و تجزیه و تحلیل می‌کند و محدودۀ تغییرات آن­ها با روابط تجربی با تقریب مناسبی ارائه شده است.

---

در همه مصالح سنگریزه¬ای تحت اثر تنش¬های اعمالی زیاد، شکست دانه ها رخ می¬دهد. شکست دانه‌ها و خرد شدن آنها به دانه‌های کوچک‌تر باعث کاهش مقاومت برشی و افزایش تغییرشکل می‌شود. معمولاً شکست دانه‌ها که در آزمایش‌های سه محوری مشاهده می‌شود را با شاخص شکست مارسال، ، بیان می‌کنند. در این مقاله روشی برای محاسبه در هر سطح از کرنش محوری در آزمایش‌های سه محوری ارائه می‌گردد. بدین منظور از اصل مینیمم انرژیRowe استفاده می‌شود. پارامتر کلیدی در روش یاد شده برای محاسبه ، مقدار ، زاویه اصطکاک مصالح بدون درنظرگرفتن اتساع و شکست ذرات، می‌باشد. بررسی‌ها و آزمایش‌های صورت گرفته نشان داد که ، زاویه اصطکاک مصالح سنگریزه¬ای در تنش¬های محدود کننده موثر کمتر از kPa 200 به شرط ایجاد شرایط حجم ثابت و در کرنش نظیر حالت حجم ثابت می‌باشد. همچنین تغییرات نسبت انرژی شکست و فاکتور شکست مارشال با تنش محدود کننده در کرنش نظیر گسیختگی با رابطه خطی قابل ارائه است.

---

تعیین مقاومت تک‌محوره محصور نشده (UCS) به‌عنوان یکی از پارامترهای مکانیکی برای ارزیابی مقاومت سنگ در بسیاری از پروژه­های مهندسی لازم است. در برخی از پروژه­های مهندسی نظیر حفر چاه برای استخراج مواد هیدروکربوری به­دلیل عمق زیاد حفاری، محدودیت­هایی برای اخذ نمونۀ مناسب برای تعیین مقاومت فشاری تک‌محوری وجود دارد. از طرفی تعیین این پارامتر به‌منظور آنالیز پایداری جدار چاه و برنامه­های توسعۀ چاه لازم و ضروری است. بدین‌منظور ایدۀ استفاده از خرده‌های حفاری برای تعیین این پارامتر مطرح شده است. در این مقاله به‌منظور توسعۀ روابط تجربی بین مقاومت فشاری تک‌محوری سنگ و مقاومت خرده ذرات، تعداد 7 نمونه سنگ آهک میکرایتی از رخ‌نمون­های سازند آسماری تهیه شده و پس از انجام آزمایش فشاری تک‌محوری و تعیین مقادیر UCS آن‌ها، نمونه­های مذکور خرد شد و 420 نمونه به‌عنوان خرده­های حفاری آماده­سازی شده است. با استفاده از دستگاه بارگذاری بر خرده ذرات مجزا، مقاومت فشاری تک‌ذره (SCS) خرده­های حفاری تعیین شده است. با توجه به تأثیر شکل خرده­ها بر مقاومت آن‌ها، همۀ خرده­های بررسی شده به شکل کروی در آمده است و به‌منظور بررسی اثر اندازۀ خرده بر مقاومت آن‌ها پژوهش بر روی خرده­ها، با قطرهای 2، 3 و 4 میلی‌متر انجام شده است. با تعریف متغیرهای مقاومت و اندازه، نمودارهایی برای تعیین مقاومت خرده ذرات پشنهاد شده که در آن‌ها اثر اندازۀ دانه در آزمایش بارگذاری بر ذرات مجزا حذف شده است. ضریب هم‌بستگی بین UCS و SCS در حالت­های مختلف بیش‌تر از 91/0 است که نشان‌دهندۀ هم‌بستگی قابل قبول این دو پارامتر با هم است.

---

آگاهی از وضعیت تنش در بدنه سدهای خاکی از مهم‏ترین پارامتر‌های ارزیابی ایمنی سد است. به‌منظور اندازه‌گیری تنش از سلول‌ فشار کل استفاده می‌شود که این ابزار در بدنه سد‌های خاکی نصب می‌گردد. در زمان نصب سلول فشار، سطح حساس آن در تماس مستقیم با تودۀ خاک قرار گرفته تا تنش‌ کل موجود در خاک را اندازه‌گیری کند و در ترکیب با پیزومتر‌ها، فشار آب منفذی موجود در خاک را نیز برآورد می‌کند. به‌منظور دریافت نتایج صحیح و قابل قبول از سلول فشار باید این ابزار با دقت نصب شوند. اما در اکثر موارد، مقادیر اندازه‌گیری شده با این ابزار با مقادیر تئوری و پیش‌بینی شدۀ تنش، مطابقت ندارد و نتایج سلول فشار همراه با خطا است. عوامل متعددی بر خطاهای سلول‌های فشار تأثیرگذار هستند اما در این تحقیق به نقش ارتفاع و مدت زمان خاک‌ریزی در حین عملیات اجرای سد، به‏عنوان پارامتر‌های مؤثر بر مقادیر اندازه‌گیری، پرداخته شده است. بدین منظور سد سنگ‌ریزه‌ای البرز واقع در شمال ایران به‌عنوان مطالعه موردی در نظر گرفته شده است. این سد خاکی با هسته رسی، دارای ارتفاع حداکثر 78 متر است. با استفاده از داده‌های رفتارنگاری و در نظر گرفتن تأثیر پارامتر‌های ارتفاع خاک‌ریزی و مدت زمان خاک‌ریزی، مدلی به‌منظور پیش‌بینی خطای سلول‌های فشار به‏روش GEP¹ با استفاده از نرم‌افزار جنی‌ایکس پروتولز² 4، ارائه شده است.  میزان R² برای این مدل، برابر با 98/0 است که این رقم نشان‌دهندۀ تطابق خوب مدل با داده‌های رفتارنگاری است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که پارامتر نسبت تفاضل ارتفاع به تفاضل مدت زمان خاک‌ریزی در حین اجرای سد البرز در ایجاد خطا در نتایج سلول‌های فشار سد نقش به‏سزایی داشته است

---

این مقاله امکان توسعه و بکارگیری شبکه‌های عصبی مصنوعی در مدل‌سازی نتایج آزمایش‌های مونوتونیک سه‌محوری قطر بزرگ روی انواع مصالح سنگریزه‌ای تیزگوشه، گردگوشه و مصالح شنی با درصدهای مختلف ریزدانه بهکار رفته در بدنه سدهای مهم کشور را ارائه می‌دهد. در ابتدا قابلیت شبکه‌های عصبی مصنوعی(ANNs) در مدل‌سازی منحنی های رفتاری تنش تفاضلی- اضافه فشار آب حفره‌ای - کرنش محوری بررسی شده است که دلالت بر قابلیت نسبتاً مناسب مدل در شبیه‌سازی رفتار مصالح شن‌دار دارد. بانک اطلاعات بکار رفته در شبکه، شامل 52 گزینه مختلف آزمایش سه محوری کرنش-کنترل تحت شرایط زهکشی نشده است. برای مسئله مورد نظر، یک برنامه شبکه‌های عصبی مصنوعی پیشخوراند سه لایه پرسپترون (MLP) در محیط MATLAB7 نوشته شد و شبکه بهینه (تعداد لایه‌های مخفی، تابع تبدیل و نوع آموزش شبکه) به طریق سعی و خطا، و با توجه به شاخص‌های خطا و تطابق با داده‌های آزمایشگاهی انتخاب شد. پارامترهای ورودی شبکه شامل تنش محدود‌کننده، دانسیته و درصد رطوبت بهینه، توزیع اندازه دانه‌ها و نرخ ایجاد کرنش می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد که ANNs قابلیت بسیار مناسبی در تخمین منحنی‌های رفتاری یاد‌شده در کلیه موارد بررسی شده دارد. در ادامه قابلیت شبکه‌های عصبی مصنوعی(ANNs) در بدست آوردن حداکثر زاویه اصطکاک داخلی و نتاطی از منحنی‌های رفتاری شامل تنش های تفاضلی حداکثر و پسماند و اضافه فشارهای آب حفره ای در کرنش‌های نظیر بررسی شد. ضمناً از قابلیت تعمیم شبکه عصبی مصنوعی برای بررسی موارد آزمایش نشده مثل اثر تغییرات دانسیته و درصد کوچک‌تر از mm 2/0 هم بهره گرفته‌شد.

---

یکی از مهمترین مسائل مرتبط در طراحی و اجرای سازه¬های مهندسی، ارزیابی و بررسی دوام آن¬ها در مقابل فرآیند سایش و تر و خشک شدن¬های متوالی است. با توجه به این که دوام عبارت است از مقاومت سنگ در برابر هوازدگی فیزیکی و شیمیایی، حفظ شکل، اندازه و وضیعت ظاهری اولیه در یک مدت زمان طولانی و در شرایط محیطی حاکم بر سنگ، ارزیابی و بررسی آن دارای اهمیت زیادی می باشد. از آنجایی که دستگاه آزمایش دوام استاندارد برای ارزیابی و بررسی دوام سنگ¬های آرژیلیتی و نرم طراحی شده است در نتیجه، ضروری به نظر می¬رسد دستگاه دوامی طراحی شود که بتواند برای ارزیابی دوام سنگ¬های سخت کارایی لازم را داشته باشد. بدین منظور، با تلاش محققین گروه زمین¬شناسی مهندسی دانشگاه تربیت مدرس تهران، دستگاه دوامی تحت عنوان "دستگاه دوام بزرگ مقیاس" طراحی و ساخته شد. طول و قطر این دستگاه به ترتیب 6 و 3/4 برابر دستگاه دوام استاندارد طراحی شده توسط [1] است و در هرآزمایش به ده نمونه با وزن 400 تا 600 گرم نیاز دارد. برای بررسی کارایی این دستگاه در ارزیابی دوام سنگ¬های سخت، 17 نمونه سنگ با منشا آذرین، رسوبی، دگرگونی و آذر آواری تهیه و ویژگی¬های کانی¬شناسی، فیزیکی و مکانیکی آن¬ها بررسی شد. در ادامه آزمایش¬های دوام استاندارد و بزرگ مقیاس تا 15 چرخه انجام شد و داده¬های بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می¬دهد دستگاه دوام بزرگ مقیاس کارایی بیشتر و مناسبتری نسبت به دستگاه دوام استاندارد در ارزیابی دوام سنگ¬های سخت دارد.

---

شناخت خصوصیات زمین¬شناسی مهندسی سازندهای کربناته ایران به¬منظور تهیه یک بانک اطلاعاتی ضروری است. در این پژوهش ضمن انجام بررسی¬های صحرایی، مطالعات آزمایشگاهی به¬منظور تعیین خصوصیات سنگ شناسی، ویژگی¬های فیزیکی و مکانیکی بر روی پنج تیپ از سنگ آهک¬های سازندهای ایلام-سروک صورت گرفته است. با توجه به داده¬های به¬دست آمده ارتباط بین خصوصیات سنگ شناسی با خصوصیات فیزیکی و مکانیکی بررسی شده است. جهت بررسی ارتباط ویژگی¬های فیزیکی و مکانیکی از نرم¬افزار IBM SPSS Statistics (version 19.0) استفاده شد. روابط به¬دست آمده ضرایب همبستگی مناسبی دارند. با توجه به مطالعات مقاطع نازک سنگ عمده نمونه¬ها بر اساس رده¬بندی فولک، بایو¬میکرایت¬ هستند. خمیره آهکی تیره حاوی ماده آلی و احتمالاً کانی¬های رسی است. محیط تشکیل اکثر سنگ¬های آهکی مورد مطالعه عمیق بوده است. سنگ آهک¬های ایلام – سروک سخت¬شدگی زیاد و تخلخل پایین دارند و دارای دانسیته متوسط تا زیاد می¬باشند. سنگ¬های مذکور از دیدگاه دوام¬پذیری در رده خیلی مقاوم قرار می¬گیرند. مقاومت تراکمی تک¬محوری آنها متوسط تا زیاد می¬باشد. از لحاظ تراوایی سنگ¬هایی نفوذ¬ناپذیر هستند. با توجه به رده¬بندی مهندسی سنگ بکر سنگ آهک¬های ایلام – سروک در رده CM و CL قرار می¬گیرند. مطابق با آزمایش انحلال¬پذیری سنگ آهک، متوسط ثابت سرعت انحلال سنگ آهک¬ها برابر با 6- 10 × 39/1 متر بر ثانیه محاسبه شده است.

---

ساختگاه سد استقلال میناب در شرق شهرستان میناب واقع در استان هرمزگان قرار گرفته است. مطالعات درزه آماری در 10 ایستگاه بر روی توده¬های سنگی جناح¬های سد حاکی از وجود تعداد 4 دسته درزه اصلی می-باشد. سپس حضور گسل فعال میناب در مخزن سد و هندسه ناپیوستگی¬ها (درزه¬ها و لایه بندی) نقش مهمی در فرار آب از مخزن سد دارند. برای ارزیابی این میزان فرار آب، نفوذپذیری توده¬های سنگی رخنمون یافته در مخزن سد توسط مدل تجربی HC تخمین زده شده است. برای این منظور ، RQD، GSI و دیگر خصوصیات ناپیوستگی¬های رخنمون¬های سنگی محدوده مخزن سد در مطالعات صحرایی اندازه¬گیری شدند. نتایج بدست آمده نشان می¬دهد که نفوذپذیری توده¬های سنگی جناح¬های چپ و راست سد از 6- 10 × 14/9 تا 5- 10 × 02/2 متر بر ثانیه متغییر می¬باشد. همچنین میزان آبگذری برای سه حالت مختلف حداقل، میانگین و حداکثر تراز آب در مخزن محاسبه شد که برابر با 14/0، 20/0 و 29/0 متر مکعب بر ثانیه می¬باشد. نتایج حاضر نشان می¬دهد که ناپیوستگی¬هایی با امتداد شرقی – غربی و شمال شرق – جنوب غرب و همچنین پهنه برشی گسل میناب بیشترین تاثیر را در فرار آب از مخزن سد دارند.

---

هدف این پژوهش بررسی نحوۀ فرایند اندرکنش سیمان- پولک­های رسی-آلایندۀ فلز سنگین طی زمان از منظر ریزساختار است. برای رسیدن به‌هدف ذکر شده، درصدهای مختلف سیمان پرتلند به‌بنتونیت حاوی آلاینده فلز سنگین سرب افزوده شده و مکانیزم نگه‌داری آلاینده با بررسی تغییرات pH و ارزیابی بررسی ریزساختاری (XRD) تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان می­دهد که افزایش10% سیمان علاوه بر فرایند تثبیت موجب شده در غلظت cmol/kg-soil 250 آلایندۀ فلز سنگین سرب، میزان نگه‌داری آلاینده بیش از 130% افزایش یابد. ارزیابی پراش پرتو ایکس نشان می­دهد در نمونه­های اصلاح شده با کم‌تر از 10% سیمان احتمالاً علت اصلی کاهش شدت قله نظیر کانی رسی، حضور آلایندۀ فلز سنگین سرب است. این در حالی است که در درصدهای بیش‌تر سیمان، به‌نظر می­رسد  فرایند حل‌شدگی کانی‌های رسی علت اصلی کاهش شدت قله­های کانی مونتموریلونیت در پراش پرتو ایکس بوده ­است.

---

روستای کندوان از مناطق گردش‌گری استان آذربایجان شرقی است که خانه‌های روستایی آن صدها سال پیش در داخل سنگ­های آذرآواری مخروطی شکل موسوم به ِکِران حفاری شده­اند. در مقاله حاضر بر اساس پژوهش‌های صحرایی و آزمایشگاهی به بررسی نقش ویژگی­های زمین­شناسی مهندسی سنگ‌های آذرآواری کندوان در هوازدگی، فرسایش و تخریب آن‌ها پرداخته شده است. سنگ‌های آذرآواری کندوان به‌دلیل داشتن درصد زیادی از کانی‌های پلاژیوکلاز و قطعات پامیس با مقاومت کم، جوش­خوردگی و جورشدگی اندک سنگ و کرویت و گردشدگی زیاد اجزای تشکیل‌دهندۀ آن‌ها، مقاومت کمی در برابر عوامل هوازدگی و فرسایش دارند. اگر چه هوازدگی و فرسایش در امتداد درز و شکستگی­های موجود در سنگ‌ها مهم‌ترین عامل به‌وجود آمدن شکل‌های مخروطی در کندوان است، اما ادامۀ این فرآیند موجب تخریب و نابودی سنگ‌ها می‌شود. تخلخل زیاد سنگ‌ها این امکان را فراهم کرده است که آن‌ها ظرفیت جذب آب زیادی داشته باشند. درصد جذب زیاد آب، حساسیت سنگ‌ها در برابر انبساط و انقباض ناشی از تر- خشک شدن و ذوب- انجماد متوالی را افزایش داده است و سختی و استحکام درونی اندک آن‌ها، باعث شده که بافت سنگ‌ها در اثر عوامل محیطی هوازده شده و متلاشی گردد. هم‌چنین بافت سست سنگ‌های آذرآواری مذکور باعث فرسایش نسبتاً سریع آن‌ها در اثر بارندگی و جریان آب­های سطحی و باد شده است.