فرهاد بلاش، عبدالحفیظ عمر، ندا سنجری، دوره 10، شماره 1 - ( دوره دهم، شماره اول، بهار 1401 )
چکیده
تغییرات روانشناختی قابل توجه در نواحی بهشدت سرد، به عنوان واکنشهای طبیعی بشر به شمار میروند. قطب جنوب با شرایط بسیار سردی که دارد برای بسیاری از دانشمندان در زمینههای مختلف بهعنوان یک آزمایشگاه طبیعی تلقی میشود. بقا برای انسان، در این محیط سخت، بدون اقدامات پیشنیاز غیرقابل مدیریت است؛ قطب جنوب با تمرکز بر انعطاف و سازگاری روانشناختی، فرصتی منحصر به فرد برای نزدیک شدن به مطالعه سازگاری روانی، با بررسی تأثیر شرایط آب و هوایی، محدودیت، انزوا و عدم وجود نور روز و ... بر تغییرات خلقی، استرس و پویایی فرد را نشان میدهد. در این مقاله، تغییرات روانشناختی شش پژوهشگر که بیست و سه روز سفر علمی در منطقه سردسیر قطب جنوب داشتند، با رویکرد سیستماتیک مفهومسازی شده است. از نظر روششناسی، تحلیل موضوعی و برای دستهبندی دادههای جمعآوریشده از مصاحبه، مشاهدات و تحلیل اسناد استفاده شده است. تجربیات پژوهشگران بهطور میدانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و عوامل پدید آمده بهعنوان نگرشها، راهبردها و اقدامات دستهبندی شدند. این سه عامل در سطح فردی و گروهی به سی و شش عامل مثبت و منفی تقسیم شدند. از لحاظ نظری، عوامل مثبت و منفی توسط نظریه میدان نیرو پشتیبانی شدند که به مفهومسازی مواجهه اعزامشوندگان به منطقه بسیار سرد کمک میکرد. نگرشهای مثبت بر اساس دادههای جمعآوریشده در این اکتشاف عبارتند از: خودآگاهی، خودراهبری، خودکنترلی، خودکارآمدی، اعتماد به نفس، خودانگیختگی و خوشبینی به اهداف خود. از سوی دیگر نگرشهای منفی شامل خود ناآگاهی، عدم خودراهبری، تعارض با خود، خودناکارآمدی، شک به خود، خودنابودی، خود تناقضگویی و بدبینی است. در مورد راهبردها مانند نگرش در سطح فردی و همتیمی، راهبردهای مثبت و منفی وجود دارد. در سطح فردی راهبردهای مثبت عبارتند از: خودگویی مثبت، تصور مثبت، مدیتیشن، آرامش عضلانی، تلاوت معنوی، کنترل نفس و راهبردهای منفی شامل خودگویی منفی، تصور منفی، سردرگمی، تنش عضلانی، اشاره به ایمان مذهبی و از دست دادن کنترل نفس است. به موازات آن، راهبردهای تعامل با همتیمیها در مسیر مثبت عبارتند از: شوخطبعی، ایجاد هماهنگی تیمی، کنترل توجه، تعهد کار تیمی، کنترل احساسات، قابلیت دسترسی و در بخش منفی شامل نقزدن، ایجاد اختلاف، انحراف از تعهد به خودکامیابی و واکنش غیراخلاقی است. بهطور مسالمتآمیز، عوامل مثبت و منفی، مانند نگرشها، راهبردها و اقدامات مثبت و منفی بر یکدیگر اثر دارند در واقع تعامل و تضارب همه عوامل دریافت شده در رویارویی با شرایط سخت گوناگون، منجر به اقدام خاص میشوند