مجله مطالعات و تحقيقات ادبی

از اصلی‌ترین رویکردها در نقدهایی که درباره شعرِ سهراب سپهری نوشته شده است، گزارش بن‌مایه‌های زبانی و معنایی و هنری برخاسته از جهان‌بینی عرفانی است. در این گزارش‌ها دو گرایش به چشم می‌خورد: اثبات عرفانی بودن اندیشه و شعر سهراب سپهری و متقابلاً انکار و نفی و حتّی تمسخر آن. در این مقاله ابتدا به طرح این مسئله پرداخته شده و در ادامه، نسبت سپهری با عرفان تبیین و پس از آن آرای موافقان و مخالفان عرفان‌گرایی سهراب نقل و نقد شده است.

از جمله مضمون‌های کلیدی در اشعار احمد شاملو، بروز جنبه‌های مختلف آلام و دردهای بشری است. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در مجموعه اشعار شاملو به جرئت می‌توان گفت که او یکی از بزرگ‌ترین شاعران دو سه دهه اخیر است که در زندگی هنری و اجتماعی خود درگیر این مفهوم و واقعیت آن بوده است. البته مقصود از درد و رنج، مجموعه تعابیر، اصطلاحات و مضامینی است که حول محور این دو واژه شکل می‌گیرد. به عنوان مثال اگر ماهیت درد و رنج در یک سو و علل آن در سوی دوم و راه‌های رهایی از آن را در سوی سوم و نتایج و غایت آن را در سوی چهارم و شأن اخلاقی درد را در سویی دیگر قرار دهیم، با حجم گسترده‌ای از تعابیر و واژگان در مجموعه آثار این شاعر روبه‌رو خواهیم شد که کشف و بازخوانی همه این موارد، نشان‌دهنده درگیری‌های ذهنی او با این مفهوم خواهد بود. آن‌چه در بررسی مفهوم درد و رنج در آثار شاملو اهمیت دارد، در نگاه نخست بررسی ماهیت درد و رنج و چگونگی آن در نظام فکری شاملو است. بررسی علل و عوامل درد و رنج نیز دوّمین مسئله‌ای است که با توجه به علل مختلف آن در نگاه انسان کلاسیک و معاصر، جزء مسایل پیچیده شعر شاملو قرار می‌گیرد. نتایج مثبت و منفی درد و رنج و نیز رویکرد اخلاقی انسان در برابر آلام و دردهای بشری از دیگر مواردی است که در این جستار به آن پرداخته شده است.

یکی از دست‌مایه‌های اصلی شاعران در لحظات آفرینش شعر، بهره‌گیری آنان از طبیعت، اقلیم و فرهنگِ محیط است که به اشکال گوناگون بر شعر آنان سایه می‌افکند و در تکوین آثارشان سهمی عمده ایفا می‌کند. محمد‌علی بهمنی، یکی از شاعران توانای معاصر است که به گواهی آثارش توانسته است از تصاویر و مفاهیمی سخن براند که در کنار آن‌ها حضوری تجربی داشته؛ آن‌ها را در اعماق جان خویش احساس کرده و توانسته است پیوندی شگرف میان عواطف درونی‌اش با پدیده‌های بیرونی و طبیعی برقرار کند. بهمنی که سال‌هاست زندگی خویش را در اقلیم جنوب سپری می‌کند، به‌خوبی محیط خاص جنوب، آب و هوا و مظاهر فرهنگی مربوط به آن دیار را در شعر خویش جلوه داده است. در این مقاله، در پیِ پاسخ به این پرسش بوده‌ایم که دریا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اقلیم جنوب، چه تأثیری در تکوین اشعار محمدعلی بهمنی داشته است؟ با بررسی همه دفترهای شعری بهمنی به این نتیجه رسیده‌ایم که دریا نقش و حضوری گسترده و تعیین‌کننده در شعر بهمنی دارد و شاعر با ایجاد پیوندی ژرف میان جنبه‌های درونی و عواطف گوناگون خویش با دریا، به‌مثابه پدیده‌ای بیرونی و محیطی، به‌گونه‌های مختلف از مفاهیم و پدیده‌های مرتبط با آن در شعر خویش استفاده کرده است.

بازتاب رویدادهای تاریخی دهه سی با توجه به اهمیت ویژه آن در تاریخ معاصر ایران ازجمله مسائلی است که همواره ذهن روشنفکران، آگاهان و شاعران متعهد این دهه را به خود مشغول­کـرده­ است. سیطره کم­سابقه و فراگیر اختناق از سوی حکومت مهم­ترین علت رویکرد شاعران متعهد این دهه به بیان نمادین ­است.

با اینکه نیما پیشرو نمادگرایان معاصر محسوب­ می­شود، مهدی ­اخوان­ ثالث از شاعران متعهدی است که بیشترین توجه را به این طرز بیان داشته ­است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد کـه او برای بیان رویدادها و انتقال آن به نسل­های بعدی از نمادهای عمومی و شخصی بهره­ گرفته­ است. بسامد بالای نمادهای شخصی به­کاررفته در اشعار اخوان ثالث مبین حس شاعرانه و دغدغه ذهنی شاعر در بیان مسائل اجتماعی است.

پژوهش به شیوه توصیفی و داده­ها به روش سندکاوی و کتابخانه­ای گردآوری و تحلیل شده­ است.